Microsoft Word dissertatsiya2017 — копия

Qoʻshimchali  nomlar.Bu  model  ancha  murakkab    boʻlib,  ular  tarkibidagi 

formantlarning  ayrimlari  affiks  xarakterga  ega.  Toponimlarning  morfologik 

strukturasidagi shunday elementlar borki, ular semantik jihatdan  til strukturasidagi 

holatini  yoʻqotgan.  Bu  elementlar  nomlar  tarkibida  affiks,  toʻgʻrirogʻi  affiksoid 

holiga  kelib  qolgan.Ular  toponimning  biror  xarakterli    xususiyati  yoki  uning 

tarixiga  ishora  etadi.  Toponim  yasalishidagi  leksik-grammatik  xarakterdagi 

yasalish  bilan  affiksasiya    usulida  yasalishni  aralashtirish  koʻp  hollarda  toponim 

motivlarini    notoʻgʻri  talqin  qilishga  olib  kelmoqda.  Bu  holatni  faqat  oʻzbek 

tilshunosligida  emas,  balki  boshqa  turkiy  tillar  toponimlarini  tekshirishga 

bagʻishlangan  ishlarda  ham  kuzatish  mumkin.  Keyingi  yillarda  oʻzbek 

tilshunosligida  toponimlarning  yasalishi  va  ularning  morfologik  strukturasini 

oʻrganishga  bagʻishlangan  tadqiqotlarda    va  shuningdek  turli  hududlarning 

toponimlarini  tekshirish  dissertasiyalarda  toponim  yasalishining  ikki  yoʻli 

affiksasiya  va  kompozisiya  usullari    qayta-qayta  qayd  etildi.  Koʻpgina  toponimik 

modellar  hamda    toponim  yasovchi    affikslar  tavsiflanadi.  Deyarlik  barcha 

dissertatsiyalarda  -lik,  -chi,  -li,  -lar  kabi  koʻplab  qoʻshimchalar  toponim  yasovchi 

affikslar  qatoriga  kiritililadi.Oʻzbekiston  toponimlarining  ba’zi  grammatik 

xususiyatlari-  toponimlarning  qanday  gap  boʻlaklaridan  iborat  ekanligi,  shakl 

shamoyili modellar deyiladi. Oʻzbekiston geografik nomlari grammatik tuzilishiga 

koʻra  sodda  va  qoʻshma  toponimlarga  boʻlinadi.  Sodda  toponimlar  oʻz  navbatida, 

qoʻshimchasiz 

toponimlarga 

va 

qoʻshimchali 

toponimlarga 

ajratiladi. 

Qoʻshimchasiz,  affikssiz  toponimlar  deganda  birgina  otdan  iborat,  boshqa  biron 

unsur  qoʻshilmagan  geografik  nomlar  tushuniladi.  Xorazm  toponimlarini  

---

77 

 

morfologik  strukturasiga  koʻra  bir  necha  guruhga  ajratish  mumkin:  1.Apellyativ 

nomlar. 2. Formantli nomlar. 3. Indikatorli nomlar.