Microsoft Word dissertatsiya2017 — копия

Zarafshon-haqiqatan “Zar Sochuvchi” daryo. Daryo oʻzanidagi qumda oltin 

zarralari  boʻlganidan  daryo  shunday  nom  olgan.  Poʻstak  yokiuzun  patli  gilam 

ustiga  qum  toʻkib,  bosim  bilan  qumdan  oltin  ajratib  olishgan.  Lekin  Zarafshon 

daryoning  keyingi  asrlarda  paydo  boʻlgan  nomi.  Miloddan    oldingi  yunon 

---

58 

 

tarixchilari  asarlarida  Politimet,  oʻrta  asrlarda  Obi  Koʻhak-koʻhak  suvi  deb 

atalgan.Koʻhak-  Samarqand  shahri  yaqinidagi  Choʻponota  tepaligining  tojikcha 

nomi    (koʻhak-togʻcha,  qir).  Bu  tepalik  arab  geograflaridan  Ibn  Havqal  (Xasr) 

asarlarida  Jabali  Koʻhak  deb  atalgan(arabcha  jabal-“tog”).  Daryoning  Namik, 

Roʻdi,  Masof,  Nahri,  Sugʻd,  (Obi  Sugʻd),  Sharh,  Haramkom,  Rudi,  Somjon  kabi 

nomlari ham boʻlgan. 

Qashqadaryo-gidronimi  katta  suv  obyektlarining  nomlari  qadimiy  boʻladi 

degan  fikrning  toʻgri  ekanligini  isbotlaydi.  Bu  daryo  nomining  kelib  chiqishi 

haqida  qancha  fikrlar  bildirilgan  boʻlsa  ham  gidronim  etimologiyasi  toʻgʻri 

aniqlangan 

deb 

boʻlmaydi.Qashqa 

soʻzining 

ma’nosi 

koʻp. 

Akademik 

V.V.Bartoldning  Qashqadaryo  Kesh  (Shahrisabz)  shahri  nomining  fonetik 

oʻzgarishi    oqibatidir,  degan  fikri    toʻgʻriga  oʻxshaydi.Kesh  shahri  nomi  asli 

Kashboʻlgan,  chunki  shaharning  epiteti  ”Kashi-Dilkash”  edi.  Arab  geograflari 

asrlarida    Qashqadaryo  (Xasr)  Keshkiroʻd  deb,  Temur  davrida  Xashqa 

(Xashqaroʻd) deb yuritilgan va keyinchalik Qashqaryo boʻlib ketgan.  

Surxondaryo-    nomining  etimologiyasi  ham  hamon  jumboqligicha 

qolayotir.  Tojikcha  ”Qizil  suv”  -Denov  shahrigacha  Qizilsuv  ataladi).  Surx  yoki 

Surxi  degan  turkman  urugʻi  ham  bor.  Oʻrta  asrlarda,  Amir  Temur  tarixida  ham 

Chagʻonrud  deb  atalgan.V.V.Bartold  moʻgʻul  tilida  chagʻon  “Oq”  ekanini  aytgan 

(roʻd-daryo).  Respublikamiz  daryolarini    havzalarga  boʻlsak,koʻpchilik  daryolar 

Sirdaryo  (Norin,Qoradaryo,Chirchiq,  Ohangaron,  Kalas,  Aravansoy,Oqbura, 

Isfayram  Soy,  Shohimardon,  Soʻx  Isfara,  Xoʻjabaqirgʻon,  Oqsuv,  Poshshota, 

Oqsuv,  Kosonsoy,  Gʻovasoy)  va  Amudaryo  havzasiga  (Zarafshon,Qashqaryo, 

Gʻuzor Daryo, Sunxondaryo, Toʻpolondaryo, Sheroboddaryo) kiradi. Bu daryolar, 

soylarning qancha irmoq va tarmoqlari bor. Bulardan tashqari, qancha koʻllar (Orol 

dengizi,  Arnasoy  koʻllari  va  boshqa)  suv  omborlari  (Kattaqoʻrgʻon,  Janubiy 

Surxon,  Chimqoʻrgʻon,  Chorvoq,  Toshkent  dengizi,  Quyimozor  va  bosh)  son-

sanoqsiz  quduqlar  ham  mavjud.  Quduqlarni  hisobga  Olmaganda  gidronimlardan 

har birining etimologiyasi haqida toʻxtalib oʻtishning iloji ham hojati ham yoʻq deb 

---

59 

 

hisoblaymiz.  Bundan  tashqari  suv  obyetlarining  nomlarini  hosil  qilgan  soʻzlarni 

sanab oʻtish va iloji boricha, ularning ma’nosini tilga olish, maqsadga muvofiqdir.