Microsoft Word дисс Шерзод лотинча15

1.2. Soya yetishtirish texnologiyasi va undan oqilona foydalanish 
yo’llari 
Soya dunyodagi keng tarqalgan dukkakli don va moyli ekin bo’lib, u 80 ga 
yaqin 
mamlakatlarda 
ekiladi. 
Ekiladigan 
maydoni 
bo’yicha 
dunyo 
dehqonchiligida soya dukkakli don ekinlari orasida birinchi o’rinda turadi.
Ma’lumki, o’simliklarning o’sishi va rivojlanishi hamda hosildorligi uning
genotipiga va tashqi muhit omillariga bog’liq bo’ladi. Soya o’simligini yetishtirish 
bo’yicha amalga oshirilgan tadqiqotlarning qiyosiy tahliliga to’xtalamiz. 
Qishloq xo’jaligi ekinlaridan yuqori hosil olish uchun ularning turli navlari va 
liniyalaridan muayyan tuproq iqlim sharoitlariga moslarini yetishtirishdir. Koreya 
Milliy Universiteti (Suvon provintsiyasi) tajriba maydonlarida soyaning 80 ta 
mahalliy va 4 ta (Xitoy, Yaponiya, Koreya va Vьetnamdan keltirilgan) xorijiy 
liniyalari sinab ko’rilgan. Korrelyatsion tahlil natijalari soyaning xo’jalik belgilari 
(biomassa miqdori, gullash muddati, vegetatsiya davri, pishish fazasi davomiyligi 
va h.) keng ko’lamda o’zgarishini ko’rsatdi. Biomassaning miqdori bilan urug’lari 
va 

dukkaklarining miqdorlari o’rtasida ijobiy korrelyatsiya mavjudligi aniqlandi. 

Tadqiqot natijalariga ko’ra soyaning bu liniyalaridan genetik va selektsion 
yo’nalishdagi ishlarda foydalanish mumkin [134].
Soya o’simligining navlari har bir hududning tuproq-iqlim sharoitlariga 
moslashtirilgan agrotexnik tadbirlarni qo’llashni taqazo etadi. Soya navlarining 
biologik hususiyatlarini hisobga olgan holda agrotexnik tadbirlarni o’z 
muddatlarida va sifatli o’tkazish soyadan yuqori va barqaror hosil olishni 
ta’minlaydi. 
Soyaning almashlab ekishdagi o’rni.
Soya dukkakdoshlar oilasiga mansub 
bo’lgani uchun u ko’pgina o’simliklarga o’tmishdosh bo’la oladi. Soya uchun esa 

---

18 
kuzgi don ekinlari, g’o’za, kartoshka, makkajo’xori, sholi yaxshi o’tmishdosh 
bo’la oladi. 
Soyani almashlab ekish tizimiga kiritish tuproq unumdorligini oshirishga, 
undan keyin ekiladigan o’simliklar hosildorligini oshirishga va dehqonchilik 
madaniyatini yuksaltirishga olib keladi. Butun Rossiya soya ilmiy-tadqiqot instituti 
(VNIIS) olimlari tomonidan Uzoq SHarqdagi xo’jaliklar uchun almashlab 
ekishning turli sxemalari ishlab chiqilgan. Bunda tuproq-ilmiy sharoitlari, 
ixtisoslanishi, mineral o’g’itlar va gerbitsidlar qo’llanishi, texnika bilan 
ta’minlanishi kabi omillar hisobga olingan. Bunday almashlab ekish tizimida soya 
29-33%, g’alla ekinlari 29-44%, yem-xashak ekinlari 22-29% ni tashkil qiladi [57]. 
SHunga o’xshash almashlab ekish tizimlari Rossiya Federatsiyasining 
Krasnodar o’lkasi, Rostov, Volgograd oblastlari, Volga bo’yi va Tatariston 
hududlari uchun ham ishlab chiqilgan [12]. Soya ekilgan maydonlarda tuproqning 
eroziyasi kamroq kuzatiladi, tuproqdagi azot balansi va strukturasi yaxshilanadi, 
uning unumdorligi oshadi.