Microsoft Word Diplom tayyor doc

2.3.  O’zbek  tilidagi  nemischa  so’zlarning  so’zlashuv  tilida  uchrashi  va 

ma’nolari 

 

  O’zlashgan  so’zlarning  ma’nosi,  ularning  o’zbek  tili  leksikasidagi  so’zlar 

semantikasiga  ta’siri  va  ma’no  jihatidan  tilga  moslashib  ketishi  masalalariga 

qiziqish  keyingi  yillarda  ayniqsa  kuchaydi  (13;  85).  „So’zning    semantik 

strukturasi, so’zning leksikografik talqini, monosemiya, polisemiya kabi masalalar 

bilan  chambarchars  bog’lanadigan  bu  muammo  faqat  semasiologiya  uchun  emas, 

balki  tilning  lug’at  tarkibini  o’rganadigan  boshqa  lingvistik  yo’nalishlar 

(leksikologiya,  leksikografiya,  onomasiologiya,  etimologiya  kabilar)  uchun  ham 

prinsipial  ahamiyatga  ega“  ekanligi  o’zbek  tilshunosligida  qayta-qayta 

ta’kidlanmoqda. 

  Turli  tillardagi  o’zlashgan  so’zlarda  semantik  o’zgarishlarning  sabablari  va 

umumiy  tendensiyalari  haqida  ko’p  izlanishlar  qilingan.  Bu  izlanishlar  leksik 

o’zlashmalarning  bir  tildan  boshqa  ikkinchi  tilga  o’tish  sabablarini  o’rganishda, 

ulardagi ma’no o’zgarishlarini izohlashda qimmatli manbalar sanaladi.  

---

 

50 

  Ma’lumki, so’z o’zlashishi dastlab so’z va uning ayrim leksik ma’nolari holatida 

yuz  berib,  semantik  tuzilishi  to’la  o’zlashmaydi.  Chunki  tilga  kirib  kelgan 

dastlabki  davrda  o’zlashmaning  ma’nosi  to’la  beriladigan  va  ifodalanadigan 

kontekst  hali  shakllanmaydi.  Zero,  u  xalqlarning  o’zaro  madaniy  munosabatiga 

bog’liq  holda,  unga  tobe  munosabatda  qabul  qilingan  narsa  va  predmetlarning 

ifoda etuvchi leksik ma’nosi orqaligina qabul qilingan bo’ladi.  

   Chet  so’z  asta-sekin  tilda  ma’lum  leksik  birliklar  bilan  bog’liq  holda  ishlatila 

boshlaydi. Nutqda muayyan qo’llanish shakllarini oladi.  

   Nemis  tilidan  kirib  kelgan  o’zlashmalarning  o’zbek  tilidagi  semantik  tahlili 

ularni manba tillar nuqtai nazaridan ikki katta guruhlarga bo’lib o’rganishni taqozo 

etadi: 

1.

  Monosemantik o’zlashmalar. 

2.

  Polosemantik o’zlashmalar.