Microsoft Word Conf-селекция rtf

СЕКЦИЯ 4. ЎРМОН ДАРАХТ ВА БУТА ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ ГЕНЕТИК 
РЕСУРСЛАРИ ВА УЛАРНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ 
ҚРИМ ВА ОДДИЙ ҚАРАҒАЙ УРУҒ КЎЧАТЛАРИНИНГ МИНЕРАЛ МОДДАЛАР БИЛАН 
ОЗИҚЛАНИШИ 
 
Атабаев М.М., Худойназаров Д.М. 
Тошкент давлат аграр университети 
Республика қишлоқ ва ўрмон хўжалигини интенсификациялаштиришнинг самарали усулларидан 
бири, бу тупроқда ўғитларни турли хил турларидан оқилона фойдаланишдир. Сўнгги йилларда ўрмон 
хўжалигида ўғитларни қўллаш асосан, япроқ барги кўчатларни етиштиришда, ҳимоя ўрмонларини барпо 
этишда қўлланилган [1, 2, 3, 4], шу билан бир қаторда халқ хўжалиги талабларини қондиришда ёғочсозлик 
ва кўкаламзорлаштириш ишлари учун йиллик меъёрлар инобатга олинган. Буларни амалга ошириш учун 
кўп миқдорда юқори сифатли кўчатлар, яъни нина баргли дарахт тупларидан ўстириш керак. Шу 
жумладан оддий қарағай ва қрим қарағайи турларини тоғолди шароитида кўчатхоналарда кўпайтириш 
масаласи. Ўрмон кўчатхоналарида ўғитлардан асосли равишда фойдаланиш қрим ва оддий қарағай 
кўчатларини етиштириш долзарб изланишлардан бири бўлиб хизмат қилади. 
Ўзбекистоннинг тупроқ–иқлим шароитида ҳар хил дарахт турларининг уруғкўчатларининг 
минерал моддалар билан озиқланишининг айрим масалалари тадқиқот қилинган [1, 2, 4], аммо игнабаргли 
турлар устида бундай тажрибалар бажарилмаган. Шу сабабли биз асосий озиқа элементларини 
ўсимликлардаги миқдорини (вегетация даврида қуруқ оғирлигига нисбатан % ларда), шу моддаларнинг 
биологик чиқарилиши (кг/га), қуруқ модда бирлигини барпо этиш учун озиқланиши (кг/м
3
), 
ўзлаштирилаётган моддаларнинг нисбати (%) шунга мос равишда ўғитларнинг қўллаш тизимини тавсиф 
этишни ўргандик. 
Жадвал 1 
Қрим қарағайи уруғкўчатларининг вегетатив органларидаги фосфорнинг миқдори (қуруқ 
моддага нисбатан фоиз хисобида). 
Игнабаргли 
Танаси 
Илдизи 
Вариантлар 
20.06 30.07 29.09 20.06 30.07 29.09 20.06 30.07 29.09 
Бир ёшли уруғкўчатлар, 2012 йил 
Назорат 
(ўғитсиз) 
0.44 0.48 0.36 0.38 0.32 0.30 0.48 0.55 0.60 
Гўнг – 20т/га 0.50 0.56 0.38 0.44 0.32 0.30 0.50 0.60 0.60 
N
60
P
30 
0.52 0.60 0.40 0.46 0.34 0.32 0.50 0.62 0.66 
N
60
P
30 
+ гўнг 0.54 0.62 0.42 0.48 0.36 0.30 0.50 0.60 0.64 
N
90
P
60
K
30 
0.58 0.68 0.50 0.52 0.38 0.33 0.56 0.62 0.66 
N
120
P
90
K
30
0.60 0.70 0.52 0.58 0.42 0.36 0.58 0.62 0.68 
Икки ёшли уруғкўчатлар 
Назорат 
(ўғитсиз) 
0.48 0.52 0.30 0.40 
0.36 0.28 0.40 0.52 0.54 
Гўнг – 20т/га 0.50 0.56 0.32 0.40 0.36 0.30 0.44 0.54 0.54 
N
60
P
30 
0.54 0.58 0.36 0.44 0.36 0.33 0.48 0.56 0.60 
N
60
P
30 
+ гўнг 0.56 
0.58 
0.40 
0.48 0.38 
0.33 
0.48 
0.56 
0.62 
N
90
P
60
K
30 
0.56 0.60 0.44 0.48 0.38 0.36 0.52 0.58 0.64 
N
120
P
90
K
30
0.58 0.69 0.48 0.52 0.44 0.38 0.56 0.60 0.64 
Ўсимликнинг асосий органларида озиқа моддаларининг нисбати мунтазам равишда ўзгариб 
туради (игнабарги, танаси, илдизи). Миқдори бўйича N биринчи ўринни, иккинчи ўринда K
2
O ва учинчи 
ўринда P
2
O
5 
туради. Вегетация даврида қрим қарағайининг бир ёшли уруғкўчатларидаги игнабаргларида 
озиқа моддалар фоизи юқори бўлади, танаси ва илдизларидагига нисбатан. Вегетация даврининг охирида 
ўсимликнинг ҳар хил органларида озиқа элементларининг миқдори бир хил бўлган. Игнабарглари ва 
танасида N,P,K камайган, илдизларида эса кўпайган. Ўғитли вариантларда NPK нинг миқдори назорат 
вариантига нисбатан юқорироқ бўлганлиги кузатилди. Озиқланиш шароити яхшиланиши билан 
ўсимликнинг қуруқ массаси ва NPK нинг биологик чиқиши ортган. 
Ўрмоншуносликдаги ҳозирги замон талабларидан бири кўчатзорларда сифатли кўчатларни 
етиштириш уларнинг сонини орттиришдир. Бунга ҳар хил усуллар билан эришиш мумкин, буларнинг 

---

305
ичида энг самаралиси – минерал ва органик ўғитлардан фойдаланишдир. 2–жадвалда органик ва минерал 
ўғитларни қрим қарағайи ўсишига таъсири келтирилган. 
Жадвал 2