|
www.ziyouz.com
kutubxonasi
95
uchun faqat bir bahona axtargan bo‘lsak? Va nima boisdan u to xochga ko‘tarilgandan buyon aqllar
hamon o‘ziga kelolmaydi, hamon garang? Axir, o‘shandan beri qancha zamonlar o‘tib, juda ko‘p
mangulikka da’vogar bo‘lgan narsalar unutilib, xoki turobga aylanmadimi? Bunda odamlarning hayoti
kunba-kun kamolot kasb etib boradi, degan aqoid doim esda turdimikin? Bugun yangi tuyulgan narsa
ertasiga eskiradi, juda yaxshi deb topilgan narsalar ertaga undan ham go‘zalroqlari oldida o‘z tusini
yo‘qotib, xiralashib qoladi. Shunday ekan, nega Isoning so‘zlari eskirmay, o‘z kuchini yo‘qotmay
keladi? Uning tug‘ilishidan tortib, to xochga mixlanguncha bo‘lgan hodisalar va keyin undan nasllaru
zamonlarga o‘tgan narsalar — nahot insoniyatga shun-chalar zarur edi? Nahot ulardan qochib qutulib
bo‘lmasdi? Va nihoyat, inson tarixida bu o‘tilgan yo‘lning ma’nosi nimadan iborat? Odamlar nimaga
erishdilar? Nima qarorga keldilar? Natija nima bo‘ldi? Agar bundan ko‘zda tutilgan yashirin maqsad
insonparvarlik, allomalar aytmoqchi, gumanizm g‘oyasi bo‘lsa, ya’ni aql-idrok ato etilmish xilqat
sifatida insonning o‘z-o‘ziga tomon tashlagan qadami, ruhning o‘z ichida o‘zi intihosiz va adoqsiz
kamolotga intilishi bo‘lsa, axir, bu yo‘l avval-boshdan shunchalar mushkul, og‘ir va shafqatsiz qilib
solinadimi? Kim bunday qildi, nega? Odamlar har birlari o‘zlaricha talqin va tafsir etadigan nasroniy
gumanizmdan to umumjahoniygacha, ijtimoiy-maxdud gumanizmdan to sinfiy va mutlaqo mavhum
gumanizmgacha — shularsiz hayot kechirishlari mumkinmidi, yo‘qmi? Bizning asrimizga kelib, o‘sha
yo‘lda allaqachon eskirib qolgan dinning ma’nosi nima?
Rostdan ham, nima keragi bor? Axir, hammaga va hat bolalarga bari allaqachon ma’lum. Axir,
materialistik ilm-fan xristian va boshqa dinlarning aqidalari qabristoniga o‘z qozig‘ini qokib
tashlamadimi, birdan-bir to‘g‘ri yo‘l — taraqqiyot va madaniyat yo‘lidan ularni qat’iyat va shahd-
shiddat bilan supurib tashlamadimi? Hozirgi odam uchun dinga rioya qilish ehtiyoji yo‘qqa o‘xshaydi,
unga kuni bitgan aqidalar xususida tarixiy ma’lumot bo‘lsa, kifoya. Axir, bularni bari o‘z kuchini
yo‘qotdi, eskirdi, o‘tdi. Lekin biz nimaga keldik? O’sha rahm-shafqatli, fidoyi, hayotiy dunyoqarashlar
tomonidan allaqachonlar achchiq kulgi ostiga olingan va yo‘l chekkasiga uloqtirib yuborilgan g‘oya
evaziga biz nima topdik? Nimamiz bor bizning? Shunga o‘xshash yoki undan o‘tkirroq va ortiqroq
nimaga egamiz? Axir, yangilik eskilikdan albatta yaxshi bo‘lishi kerakmasmi? Bor bizda o‘sha
yangilik, bor! Yangi qudratli aqida tobora kuchga kiryapti — bu ortiq darajadagi harbiy kuch-qudrat
aqidasi. Inson bolasi kun-bakun, tug‘ilgandan to o‘lgungacha bu kuchlar urush chiqararmikin yoki
o‘zini bosib turarmikin degan butkul vahima ichida yashaganmidi hech? Hozir shu qurol egalari xudo
bo‘lmasa boshqa kim? Farki shundaki, hozir topinmoq uchun mehroblariga yadro snaryadlari surati
naqshlangan cherkovlaru, ta’zim va qulluq bajo keltirmoqqa generallar yo‘q, xolos... Nimasi din emas
buning?
Avdiy Kallistratov gohida turmush-tutmush haqida ana shunday hayollarga berilib ketardi. Bu safar
ham, tafakkurning o‘lchovsiz uzunligida u o‘tmish ichiga, o‘zidan necha zamonlar oldin bo‘lib o‘tgan
voqealarga ular xuddi hozir ro‘y berayotganday, kirib bordi. Yangi suvlar ko‘hna qirg‘oqlardan
shunday oqib o‘tadi. Shunda u o‘sha kunlarning ibtidosiga, hayit arafa — juma kuniga kaytdi. U
Murabbiyni qidirib topmoqchi, o‘z tashvish-nadomatlarini bayon qilmoqchi, necha yuz yillar kechib,
so‘ng keladigan zamonlarning tahlikalarini aytmoqchi, tarix sahnasida yangi Xudo — o‘zining mufsid
va hammabop dini bilan yer yuzidagi jamiki odamlar ongini zaharlagan, hatto harbiy kuchlardan ham
ustun chiqqan Xudo-Guliaf paydo bo‘lganligini ma’lum etmoqchi edi. Nima derdi bunga Murabbiy, ne
dahshat, harosonlikka tushardi: harbiy ustunlik uchun quturib musobaqa o‘tkazayotgan insoniyat oxiri
qaerga boradi, axir? Va mabodo, u ikkinchi marotaba bizning gunohlarimizni yelkasiga ortib, yana
xoch uzra ko‘tarilsaydi, o‘shanda ham ta’qibkor va hujumkor ustun harbiy kuch dini tomonidan
asoratga solingan odam bolalarining rahmini keltirolmasdi...
Biroq taassufki, u Murabbiyni topolmadi. Iuda sotgan va uni ushlab olib ketgan edilar. Va Avdiy
huvillab yotgan Hefsiman bog‘ida barcha bo‘lib o‘tgan va endi bo‘lajak narsalarni o‘ylab yig‘lar,
dunyoda o‘zini yolg‘iz sezardi. U shunday orqaga tisarila-tisarila, hali o‘sha zamonlar shimoldagi
chakalakzor qorong‘i o‘rmonlarda yashaydigan, yog‘ochdan chopib yasalgan sanamlarga topinadigan,
Chingiz Aytmatov. Qiyomat (roman)
Do'stlaringiz bilan baham: |
