|
www.ziyouz.com
kutubxonasi
56
Sen O’zi deding. Uning soyasida jaraq-jaraq pul topyapmiz. Bildingmi? Lyonka tirik yetimcha. Hech
kimga keragi yo‘q. Cho‘ntagi pulga to‘lib yursa, birovga muhtoj bo‘lmaydi. Xohlagancha yeydi,
xohlagancha ichadi. Sening cho‘pchaklaring korin to‘ydirmaydi. Qachon o‘ynab-kulasan bu besh
kunlik dunyoda? Stolning usti har turli noz-ne’matlarga to‘lib tursa, estradada jonon qizlar tinmay
quling o‘rgilsin qo‘shiqlarni aytib o‘ynasa, jigaringdan ursa, qani, qachon qo‘rasan bunday yaxshi
kunlarni? Mening aka-akajonlarim qora terga tushib ishlaganlari ishlagan, bir ko‘rsayding ularning
qanday ishlayotganlarini! Ishdan boshlarini ko‘tarmaydi bechoralar. Men-chi, hohlasam, qog‘oz pulga
artaman! Faqat ahmoq odamgina pulni yaxshi ko‘rmaydi, to‘g‘rimi, Lyonka?
— To‘g‘ri,— taltayib bosh silkidi Lyonka, bunga hech kanday shubha bo‘lishi mumkin emas
deganday.
Shu tariqa Avdiy gapning uchini chiqarib qo‘ydi, xolos. Vaqti kelsa, bafurjaroq so‘zlashadi. Lekin
hali pishmagan g‘o‘rani uzish yaramaydi. Avdiy buni tushunib turibdi. Aks holda, kim uni nashaga
kelgan, pulning ketidan quvib yurgan bola deydi?
Ertasiga tong qorong‘usida turdilar. Subhi sodiq endigina oqarib kelyapti. Chekkaroqdagi hovlilar
hali uyquda. Uch chopar tomorqalardan o‘tib, ovoz chiqarmay cho‘lga chiqdilar. Hatto itlar ham
hurigani yo‘q. Petruxaning gapiga qaraganda, boradigan joylari uzoq emas. U yo‘lni bilar, yovvoyi
nasha duch kelishi bilan Avdiyga ko‘rsataman deb va’da bergan edi.
Ko‘p o‘tmay Avdiy niyatiga yetdi. Nashaning poyasi pishiq, qattiq, baland shoxlab o‘sarkan.
Shoxlarining uch tomoniga karab qoramtir yaproqlar ichra gullari mayda-mayda bo‘lib poyasiga
yopishib yotadi. Osiyoga Yevropadan mana shu o‘simlikni deb kelgan edilar. «Xudoyim-ey,— deb
o‘ylardi Avdiy nasha tuplariga qarab,— sho‘raga o‘xshagan ko‘rimsizgina o‘t ekan. Ayrimlar uchun
unda qanchadan-qancha kayf qiladigan lazzatli shira, bang bor, shuni deb boshlarini ham tikib
yuboradilar! Yer bilan bitta bo‘lib o‘sib yotibdi bu yerda!» Ha, nasha degani shu edi. Oftob ko‘tarilib
yelkalarni qizdira boshladi. Atrofda bir tup daraxt yo‘q. Kimsasiz, adoqsiz cho‘l. Ular cho‘l o‘rtasida
turgancha yovvoyi nasha yaproqlarini barmoqlarida ezib uqalab, uning yopishqoq, o‘tkir, achimsiq
hidini dimoqlariga tortar edilar. Necha zamonlardan beri giyohvandlar buni chekib keladilar. Ne-ne
go‘zal ro‘yolar uyg‘onmagan ularning ko‘knori hayollarida! Avdiy Hindiston, Afgoniston yoki
Turkiyadagi Sharq bozorlarini tasavvur qilib ko‘rdi (ular haqida kitoblarda o‘qigandi). Istambul yoki
Jaypurning eski shahar qo‘rg‘onlari tagida, bir zamonlardagi mashhur saroylarning darvozalari atrofida
taryok, afyunni ochiqdan-ochiq sotgan, ochiqdan-ochiq olgan, shu yerning o‘zida takyaxonalarda
cho‘kkalab o‘tirib chekkan bo‘lsalar kerak. Keyin xumor hayol ularni uzoqlarga olib qochgan, albatta
— kim bu hayolga og‘ushta bo‘lib, haramlarda mislsiz go‘zallar bilan kayfu safolar surgan, kim
shohona yasatilgan fillarda, guldor shodurvonlarda gavjum shahar ko‘chalarini shodiyona sayr etgan,
kim mert bo‘lib qolgan ongning zulmatli qa’rlarida tug‘iladigan alamangiz yelg‘izlik quchog‘iga
sho‘ng‘igan, so‘ng shu zulmat jonidan to‘ydirib, g‘azab otiga mingan — dunyoni tag-tomiri bilan
yemirib, buzib, kulini ko‘kka sovurmoqchi bo‘lgan hozirning o‘zida, darhol, yolg‘iz yakkama-yakka!..
Bir zamonlar jannatday gullab-yashnagan Sharqning halokati va tanazzulining sababi shunda
emasmikin? Nahotki suvsiz cho‘llarda har qadamda oyoqning tagida o‘sib yotgan shu nashapoyada
odamning miyasini aynitadigan farah-baxsh og‘u yashirinib yotsa?..
— Oh, siz qadrdonlarim! — deb irg‘ishlardi Petruxa qo‘llarini keng cho‘llarga yozib ko‘rsatib,—
Qara, ana yana, ana, ana! Hammasi o‘zimizniki, bizning nashamiz! Lekin, bu yerdan yig‘maymiz.
Bular hali nima! Hech narsa emas! Sizlarni shunday joylarga boshlab boray-ki, anqayib qolasiz...
Ular yana ichkarilab ketdilar va bir soatlardan so‘ng o‘rmon bo‘lib o‘sgan nashapoyadan chikdilar.
Atrof-tumonatni odamni mast qiladigan gurkiragan nasha hidi tutgandi. Choparlar xursandchiligining
cheki yo‘q edi. Ular nasha barglari va gullarini yig‘ishga tutindilar. Yiqqanlarini quritish uchun yoyib
qo‘ydilar. Petruxa ikki soat quritilsa yetadi, ortiq kerak emas derdi. Ish qizigandan qizib borardi...
hammasi joyida edi. Lekin, kutilmaganda allaqayoqlardandir vertolyotning guldiragani eshitildi. U
cho‘l tepasidan pastlab uchib ular tomonga qarab kelardi.
Chingiz Aytmatov. Qiyomat (roman)
Do'stlaringiz bilan baham: |
