Microsoft Word Boymur\340tov tm

XXQM turlari	Qaytarilish uzunligi, arqoq ipi, Ra	Shodalar soni
Shodalar oralig'i, mm
Kulachokli: Pozitiv kulachokli XXQM Negativ kulachokli XXQM	8tagacha	12	18
SHoda ko'tarish karetkasi: Pozitiv mexanik SHKK Negativ mexanik SHKK Mexanik aylanma SHKK	6000 1500 4700	28 16 28	12 12 18

4. Elektronli negativ SHKK	6400	16	12
5. Elektronli aylanma SHKK	6400	28	12
	Dasturiy xotira quvvati		Ilgaklar soni
Jakkard:
1. Mexanik jakkard mashinasi			2688
2. Elektronli jakkard mashinasi	1 800 000		2688
3. Elektronli SX jakkard mashinasi			6144

Kulachokli xomuza hosil qilish mexanizmlarning afzalliklari:

• 
  mexanizmni tuzilish jixatidan oddiyligi va ishonchligi;
  
• 
  mexanizmni va unga xizmat ko'rsatishni arzonligi;
  
• 
  xizmat ko'rsatishni osonligi;
  
• 
  to'qima o'rilishini mexanizm sababli buzilmasligi;
  
• 
  dastgoh tezligini mexanizm sababli cheklamasligi (1000, 1500 ayl/min). Kulachokli xomuza hosil qilish mexanizmlarining kamchiliklari:
  
• 
  to'qima o'rilishlarini cheklanganligi (polotno, sarja, satin va x.k.z. oddiy o'rilishlar)
  
• 
  o'rilish turini o'zgartirish murakkabligi va ko'p vaqt talab etilishi (ku- lachoklarni o'zgartirish, almashtirish, boshqasini o'rnatish kabi amallar uchun).
  

2. Shoda ko'tarish karetkalari

Shoda ko'tarish karetkalari (SHKK) yo'l-yo'l, kataksimon, geometrik o'rilishli to'qimalar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Ularni kulachokli xomuza hosil qilish mexanizmlariga nisbatan afzalligi, xizmat ko'rasatishni qulayligi, o'rilish turini oson almashtirish imkoniyatiga egaligi va arqoq bo'yicha o'rilish rap- porti katta bo'lgan to'qimalarni ishlab chiqarish imkoniyatini kengligidir.
Shoda ko'tarish karetkalarini bir necha turlari mavjud.

1. 
   Pozitiv va negativ shoda ko'tarish karetkalari (2.19-rasm).
   
2. 
   Mexanik va elektronli shoda ko'tarish karetkalari.
   
3. 
   Karetka ishchi qismlarini dastgoh bosh valini aylanishlari soniga bog'liq harakatiga qarab, karetkalar bir ko'tarimli va ikki ko'tarimli karetkalarga bo'linadi. Bir ko'tarimli karetkalarda karetkaning ishchi qismlarini harakat davri bosh valning bir marta aylanishiga , ikki ko'tarimli karetkalarda esa bosh valning ikki marta aylanishiga to'g'ri keladi.
   
4. 
   Hosil bo'ladigan xomuza turiga qarab karetkalar ochiq, yopiq va yarim ochiq xomuzalarga bo'linadi.
   
5. 
   Prizmalar soniga qarab bir yoki ikki prizmali karetkalarga bo'linadi.
   
6. 
   SHodalarga harakat uzatish bo'yicha karetkalar yumshoq va qattiq uzatmali bo'ladi.
   

2.19-rasm. Negativ va pozitiv SHKK
Bir ko'tarimli, yopiq xomuza hosil qiluvchi shoda ko'tarish karetkalari eni enli va tezligi yuqori bo'lmagan to'quv dastgohlarida qo'llaniladi.
Tezligi yuqori bo'lgan to'quv dastgohlarini paydo bo'lishi ikki ko'tarimli karetkalarni yaratishni taqazo etdi. Bir ko'tarimli karetkalar dastgoh bosh valining aylanishlari soni 170-175 min^-1 bo'lgan to'quv dastgohlarida qo'llanilsa, ikki ko'tarimli karetkalar esa tezligi 240 min^-1 gacha bo'lgan to'quv dastgohlarida foydalanish imkoniyatini beradi.


2.20
-rasm. Negativ SHKK (Keygli (Keighley) sistemasi

S₁,S₂- tayanch, H₁, H₂-ilgaklar, A, B, -sharnirlar, F₁, F₂-pasongi, K₁, K₂- pichoklar, C, D-ignalar, 16-8 qirrali prizma, 17-karton, 18-tyaga.

Karetka to'quv dastgohining o'rta validan harakat oladi. ¤rta val aylanganda krivoship yordamida tortqi orqali harakat uzatiladi. Pichoqlar (K₁, K₂) yo'naltiruvchi bo'ylab ilgarilama - qaytma, bir-biriga nisbatan qara- ma-qarshi harakatlanadi. Agar yuqori pichoq K₂ chapga harakatlansa, pastki pichoq K₁ o'ngga harakatlanadi. Pichoqlarni tsiklik harakati 2.21-rasmda keltirilgan.

2.21-rasm.Pichoqlar harakati
Pichoqlarning bitta to'liq harakat davri o'rta valning bir aylanishiga, bosh valning esa ikki aylanishiga to'g'ri keladi. SHu vaqt ichida ikki marta xomuza hosil bo'ladi.
Yuqori pichoq ustida yuqorigi ilgaklar H₂ pastki pichok ustida pastki ilgaklar H₁ joylashgan. Ilgaklarning ikkinchi uchlari posongining yuqori F₁ va pastki F₂ uchlari bilan bog'langan. YUqori qatordagi ilgaklarni tik o'rnatilgan ignalar (C,D) ushlab turadi.
Prizma sakkiz qirrali, yog'ochdan ishlangan bo'lib, uning qirralariga karta o'rnatiladi.
Xomuzaning balandligi krivoship radiusi hamda z-elkali richag elkalarni, ya'ni pichoqlarni (K₁, K₂) siljish miqdorini o'zgartirish yo'li bilan rostlanadi. Xo- muzaning ravonligi esa kayish elkani o'zgartirish yo'li bilan rostlanadi. Karetkada o'rta holat miqdori o'rta valga o'rnatilgan krivoship holatini bosh valga nisbatan o'zgartirish yo'li bilan o'zgartiriladi.
Ikki ko'tarimli yarim ochiq xomuza hosil qiluvchi karetkalar chap va o'ng karetkalarga bo'linadi va bu holatni karton tayyorlanayotganda hisobga olish zarur.
Karetkada pichoqlarni salt yurish miqdori x=58 mmni tashkil etadi.
Shoda ko'tarish karetkalarida to'qima o'rilishiga qarab karton (dastur) tayyor- lanadi. Kartondagi kartalar soni prizma tomonlari sonidan kam bo'lmasligi va to'qima o'rilishining arqoq bo'yicha rapportiga karrali bo'lishi kerak.
Negativ shoda ko'tarish karetkalarining shodalarga harakat berishni turli xil ko'rinishlari 2.22-rasmda keltirilgan.

2.22-rasm. Negativ shoda ko'tarish karetkalarining shodalar bilan bog'lanishi Quyida Ryuti (Ruti) dastgohining negativ shoda ko'tarish karetkasi keltiril-

gan (2.23-rasm). Kulachoklar valiga (C.S-cam shafts) o'rnatilagan kulachoklar (C₁, C₂) yordamida pichoqlar (K₁, K₂) harakatga keltiriladi. Bunday tuzilish bilan negativ shoda ko'tarish karetkasining tezligini ortishiga erishilgan.

2.23-rasm. Ryuti to'quv dastgohining negativ SHKK

Turli xil o'rilishli to'qimalar olish uchun to'qima o'rilishi rapporti asosida karton yoki perfokarta (2.24-rasm), ya'ni dastur tayyorlanadi. tayyorlangan karton
yoki o'rnatilib, shodalarni o'rilish rapportiga mos ravishda ko'tarilib-tushishini boshqaradi.

2.24-rasm. Perfolentalar turlari

2.25-rasmda perfokartali shoda ko'tarish karetkasini boshqaruv tizimi keltirilgan.

2.25-rasm. Perfokartali shoda ko'tarish karetkasini boshqaruv tizimi

Perfokartalar maxsus karta tayyorlash qurilmasi yordamida tayyorlanaladi. Unday qurilmani mexanik va elektronli turlari mavjud 2.26-rasm.

a) b)
2.26-rasm. Staubli firmasining karta tayyorlash mashinasi a)-oldidan ko'rinishi; b) orqadan ko'rinishi.

Katta fabrikalarda dastgoh soni ko'p bo'lgan holatlarda bitta karton tayyor- lanib, nusxa olish mashinasida ko'paytiriladi va dastgohlarga uzatiladi (2.27-rasm). Bu esa o'z o'rnida ish vaqtini tejashga va mahsulotni (perfokartani) arzon bo'lishini ta'minlaydi.

1. 
   b)
   

2.27-rasm. Staubli firmasining karta kesish (a) va nusxa olish (b) mashinalari

Bundan tashqari bir ko'tarimli yopiq, ochiq RKO-12 pozitiv (12ta shoda uchun) xomuza hosil qiluvchi karetkasi mavjud (2.28-rasm). Bir ko'tarimli karet- kalar enli to'quv dastgohlarida to'qima ishlab chiqarishda foydalaniladi.

Mokisiz to'quv dastgohlari uchun ochiq xomuza hosil qiluvchi KRUZ-12, ikki ko'tarimli, pichoqli, ikki qatorli xomuza hosil qiluvchi SKN-14, SKN-14A, SKN-18, SKN-18A (STB dastgohi uchun), bir rangli, katak naqshli to'qimalar ish- lab chiqarishda qo'llaniladigan KRU-20 (STB, STR dastgohlari uchun) karetkalari mavjud.


Noulsa ( Knowles) sistemasi

2.28-rasm. Nouls ( Knowles) sistemasining pozitiv shoda ko'tarish karetkasi

SKN-14 shoda ko'tarish karetkasi. Bu karetka asosan STB dasgohlariga o'rnatiladi; dastgoh bosh vali tezligi 250 min-¹ ishlay oladi. Karetka pichoqli, ikki kutarimli, ochiq xomuza hosil qilib, 14 shodaga mo'ljallangan. Karetka dastgoh chap tomonining pastki qutisiga o'rnatiladi va tashqi yon valdan zanjirli uzatma orqali harakatlanadi.
Perfolenta polimerdan (qog'oz emas) ishlangan bo'lib_g uni tayyorlash maxsus karta kesish mashinasida tayyorlanadi. Karetka yordamida arqoq rap- porti 160 ipgacha bo'lgan o'rilishli to'qimalarni to'qish mumkin.
Karetkaning asosiy qismi yuqorigi va pastki pichoqlardir. Pichoqlar bir- biriga qarama-qarshi harakatlanadi va harakatlanish tsikli bosh valning ikki aylanishiga to'g'ri keladi. Shu vaqning ichida ikkita xomuza hosil bo'ladi va xomuzaga ikkita arqoq ipi tashlanadi. Agar bitta pichoq shodalarni toq xomuza uchun ko'tarsa, ikkinchisi juft xomuzalar uchun ko'taradi.
Yuqorigi va pastki pichoqlar 1(2.29- rasm) yuqori va pastki ilgaklarga 7 ta'siri ko'rsatadi. Ilgaklar soni 28 ta bo'lib, har bir juft ilgaklar pasongi 2 bilan bog'langan. Pasongining o'rta qismi richag 6 bilan birikkan. Bu richag tortqi 8, xomut 4 yordamida, richag 3 gorizontal tortqi 5 yordamida burchakli richa- glar va tik tortqi orqali shodalar bilan bog'langan.
Karetkada asosiy pichoqlardan 1 tashqari yordamchi pichoqlar 13 va 13' ham bor. Bu pichoqlar kichik ilgaklar 14 va 14' bilan bog'lanadi. Ilgaklarning soni 56 ta. Ilgaklar yuqori 14 va pastki 14' ga bo'lingan bo'lib, ular o'z navbat- ida, toq va juft ilgaklarga ajratiladi. Juft ilgaklar yuqori ilgaklarning richaglari bilan, toqlari esa pastki ilgaklar richaglari bilan bog'langan.

2.29-rasm. SKN-14 karetkasida pichoqlardan shodalarga harakat uzatish: 1-yuqori pichoq 1¹ –pastki pichoq, 2-posongi 3- richag, 4-xomut, 5-tortqi, 6-
richag, 7-yuqori ilgak, 7¹-pastki ilgak, 8- tortqi, 9-prizma, 10-karta, 11,12- ignalar, 13-qorigi kichik pichoq, 13¹-pastki kichik pichoq, 14 va 14¹- yuqorigi va pastki kichik ilgaklar.
Har-bir pichoqda ish chizig'i bor, u ilgarilanma harakatdan tashqari (bu vaqtda ilgaklar bilan pichoqlar o'zaro bog'lanishda bo'ladi) yon tomonga ham harakatlanadi. Shunda ish chizig'i toq va juft ilgakchalar qarshisiga to'g'rilanadi. Yuqori ilgaklar 14 uzun ignalar 12 bilan, pastki ilgaklar 14' esa kalta ignalar 11 bilan bog'langan. Ignalar tik yo'nalishda harakatlanadi. Pastga tushganda ig- nalar perfolentani 10 tekshiradi va prizma 9 aylanishi vaqtida yuqoriga ko'tari- ladi. Karetka pichoqlari 1 murakkab, ya'ni ilgarilama-qaytma va aylanma hara- katlanadi. Pichoq o'z o'qi atrofida aylanganda ilgakni tutuvchi richagdan tu- shiradi, ilgarilama-qaytma harakatlanganda esa shoda ko'tariladi.
Bundan tashqari chet el firmalarida ishlab chiqarilgan zamonaviy karetkalar mavjud bo'lib, ulardan o'rilish naqshlarini elektron usulda hisoblovchi va o'rilish rapporti 6400 tagacha bo'lgan to'qimalarni ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo'l- gan xomuza hosil qiluvchi karetkalardan “Staubli” (Frantsiya) (33-rasm), “Dorni- er” (Germaniya) firmasining 1200 kulachokli xomuza hosil qiluvchi mexanizmi, SAKM (Italiya) firmasining MAV modelli, “Somet” (Italiya) firmaning AC.2/S to'quv dastgohiga mo'ljallangan 230 ge 22 modelli, “Kayzer” (Germaniya) fir- masining 9000 modelli (murakkab o'rilishli to'qimalar ishlab chiqaruvchi tezligi
400 min^-1 dan yuqori bo'lgan dastgohlar uchun), “Myuller” (Shvetsariya) fir- masining mikroprotsessorlar bilan boshqariluvchi Mutrnic 4000 (12-28 tagacha shoda, karetka 750 min^-1 gacha bo'lgan tezlikda ham ishlaydi) shoda ko'tarish ka- retkalari dunyo to'qimachilik korxonalarida keng qo'llanilib kelinayapti.

2.30-rasm. Staubli firmasining Staubli 2232 pozitiv SHKKi

2.