Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

Афзалликлар 
Камчиликлар 
Ишлаб чиқариш кооперацияла-шувининг 
ривожланиши 
Турли тадбирлар билан боғлиқ харажатларнинг 
кўплиги 
Аксиялар бозорида фаол қатнашиш имкони 
Ҳар бир корхонанинг алоҳида тафтиш қилиниши 
Бозордаги рақобатда устунликка эришиш 
мажбурлиги 
Шуьба корхоналарининг ҳисоботларни ҳар йили катта 
харажат сарфлаб эьлон қилишга 
Узоқ муддатли инвестиция дастурларининг 
амалга оширилиши 
Монополия ва рақобатнинг чегараланишига 
мойиллик 
Сармоядорлар учун алоҳида корхоналарга 
қараганда имтиёзларнинг кўплиги 
Бозорни муайян сегментларига эгалик қилиш 
инвестициялардан самарали фойдаланишга тўсқинлик 
қилади 
Шуьба корхоналари ўртасида рақобатни 
юмшатиш мумкин 
Холдинг ичидаги рақобатга барҳам берилиши иқтисодий 
турғунликка олиб келиши 
Ҳисоб юритиш ва молиявий ҳисоботнинг 
бирлаштирилиши 
Оддий аксиядорлар учун айрим масалаларни ҳал этишнинг 
мураккаблиги 
Ишлаб чиқариш харажатларидаги 
тежамкорлик келиши мумкин 
Баҳо шаклланишининг назорат қилиниши мустақил 
корхоналарни банкротликка олиб 
Ресурсларнинг мобиллигини ошириш қўллаб-
қуwатланиши 
Самарасиз корхоналар фаолиятининг 
Малакали ходимлар имкониятининг 
йетишмаслиги 
Холдинг афзалликларидан кенг фойдаланиш 
Одатда, холдингларнинг самарали фаолият кўрсатиши уч ун мустаҳкам ички 
иқтисодий алоқалар зарур ҳисобланади. Бунга эса унинг барча бўлинмаларини 
бирлаштириш, ташкил этиш ва бошқариш орқали эришилади. Бундай тизимли 
ёндашувга асосланган бошқарувни ташкил этиш қуйидагиларни ўз ичига олади: мақсад 
ва вазифаларни белгилаш; иш турлари ва ҳажмини аниқлаш мақсадида вазифаларни 
гуруҳларга бўлиш; жавобгарликни тақсимлаш ва бошқариш иерархиясида даражалар 
сонини аниқлаш; корхонани қўйилган мақсадга эришиши учун ходимларни 
рағбатлантирадиган муҳитни шакллантириш; бошқарув қарорларини қабул қилиш, 
уларнинг амалга оширилишини назорат қилиш ва мувофиқлаштиришни таьминловчи 
коммуникация тизимини лойиҳалаш. 
Мазкур бошқарувни ташкил этишнинг муҳим элементи бу унинг тузилмасидир. 
Корпорациянинг ташкилий тузилмасига илмий-техникавий, иқтисодий, ижтимоий-
сиёсий 
омиллар 
таьсир 
кўрсатади. 
Бошқарувни 
ҳар 
хил 
даражаларидаги 
ваколатларни тақсимлаш бошқарув жараёнининг самарадорлигига сезиларли 
даражада таьсир этади. 
Корпорация фаолиятининг ташкилий жиҳатлари унинг мақсади ва стратегияси 
билан аниқланади. 
Мақсад бу - корпорациянинг келажакдаги ҳолатидир. Мақсад аниқлангандан 
сўнг унинг стратегияси ишлаб чиқилади. Корпорация ўз стратегиясини ишлаб чиқишда 

---

78
мослашувчан боииши лозим. Бунда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг замонавий 
талабларга жавоб бермай қолиши, технологияларни янгилаш заруратининг юзага келиши 
ҳолларида корхона маҳсулот номенклатурасини такомиллаштириш орқали бозордаги 
ўзгаришларга тезда мослашиши зарур. 
Жаҳон тажрибасида корпорацияни бошқаришда асосан 4 даража фарқланади. 
Биринчи даражада корпорацияни бошқаришнинг умумий сиёсати ишлаб чиқилади. 
Иккинчисида эса бошқариш ва уни мувофиқлаштириш амалга оширилади. Учинчи 
даражада хизмат кўрсатиш ва маслаҳатлар бериш бўлинмалари тузилади. 
Корпорацияни бошқаришнинг тўртинчи даражаси бошқарув жараёнини амалга 
оширишга мўлжалланган. 
АҚШ корпорацияларида умумий раҳбарликни амалга оширувчи директорлар 
кенгаши ички ва ташқи аьзолардан иборат. 
Ички 
директорларга 
қатфий 
белгиланган 
маьмурий-бошқарув 
вазифаларини 
бажарувчилар киради. Уларни, одатда, "бошқарувчи директорлар" ёки бошқарув 
тизимига мансублиги сабабли, "топ-менежерлар" деб ҳам аташади. 
Ташқи директорлар—бу аксияларнинг асосий эгалари болган бошқа йирик 
фирмалар, молиявий муассасаларнинг вакилларидир. Агар ички директорлар 
муайян миқдорда маош олишса, ташқи директорлар фақатгина кенгашнинг 
ҳар бир мажлиси учун мукофот олишади. 
Бошқарув кенгаши таркибида ташқи директориал сонини белгилаш ва 
кўпайтириш муҳим аҳамият касб этади. Бу ҳолат корхона раҳбарияти 
томонидан унинг фаолиятини баҳолашга ҳаққоний ёндашиш имконини беради. 
Шу сабабли, Ню-Ёрк фонд биржасида котировкага кенгаш таркибида камида 
учта, тафтиш комиссиясида эса камида бешта ташқи директорга эга бўлган 
корхоналарнинг аксияларига рухсат этилади. 
Ривожланган мамлакатлар корхоналари кузатув кенгашлари таркибида 
тафовутлар мавжуд. Бу уларнинг вазифаларидаги фарқларга эмас, балки 
аксиядорларнинг таркиби ва сонидаги фарқларга ҳамда тарихий сабабларга 
боғлиқ. 
Масалан, АҚШ тарихида кузатув кенгашининг ташқи аьзолари бир 
вақтнинг ўзида бошқа корхоналарнинг бошқарувчилари бўлишган эди. Мазкур 
ҳолат ҳозирги кунда ҳам тез-тез учраб туради. 
АҚШда юқори технологияли корхоналарда кузатув кенгашининг ташқи 
аьзолари илмий муассасаларнинг ходимлари ҳам бўлиши мумкин. Йирик 
корхоналарда улар турли "жамиятлар"нинг аьзолари ҳисобланишади. Аммо 
кузатув кенгаши аьзоларининг учдан бир қисмидан иккидан бир қисмигача 
корхона бошқарувининг аьзоларидан иборат бўлиши талаб қилинади. 
Ўз таркибида саноат тузилмаларини бирлаштирувчи ташқи аьзоларга эга 
бўлган кузатув кенгашларининг устунлик томонлари шундан иборатки, улар 
орқали корхона бошқарувини баҳолашни саноат соҳасида этарлича иш 
тажрибасига эга бўлмаган кенгаш аьзосига қараганда муваффақиятли амалга 
ошириш мумкин. Кенгашнинг ташқи аьзолари, шунингдек, бошқарувни 
келгуси ривожлантириш борасида ҳам маслаҳатлар беришлари мумкин. 
Британияда корхона кузатув кенгашларининг таркиби кўп жиҳатдан АҚШ 
корхоналари амалиёти билан ўхшаш, лекин Британияда кузатув кенгаши 
раиси кенгашнинг мустақил аьзоси ҳисобланади. Иккинчидан, кузатув 
кенгашида корхона бошқарувининг кўп аьзолари иштирок этишади. 
Германия корхоналарида эса амалдаги қонунчиликка мувофиқ, кузатув 
кенгаши таркибида корхона бошқарувининг вакиллари қатнашмайди. 
Бунда фақат аксиядорлар ва корхона ходимлари кенгашнинг аьзолари 
ҳисобланадилар. 

---

79
Шунингдек, 
Германияда 
банклар 
йирик 
компанияларнинг 
аксия 
пакетларига эгалик қилади ва кузатув кенгаши таркибига киради. АҚШда 
банклар учун компаниянинг аксиядори бўлиш тақиқланган. 
Германиянинг 
йирик 
компанияларида 
1949-йилдан 
бошлаб 
кенгашларнинг деярли 50 фоизи компаниялар ходимларидан ташкил 
этиладиган бўлди. 
Жаҳон тажрибасидан маьлумки, холдинг компанияларида бизнесни қайта 
таркиблашни амалга оширишнинг истиқболли йўналишларидан бири холдинг 
таркибига банк ва бошқа молия тузилмаларини киритган ҳолда уни молия-
саноат гуруҳига айлантиришдир. 
Молия-саноат гуруҳлари (MSG) молиявий, ишлаб чиқариш ва товар 
капиталини қайта ишлаб чиқариш, жамгьариш ва уни иқтисодиётнинг устувор 
соҳаларига йўналтиришни таьминловчи давлат сиёсатини амалга 
оширишнинг муҳим воситаси ҳисобланади. Уларни тузиш асосларини 
"Аксиядорлик жамиятлари ва аксиядорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш 
тўғрисида"ги ўзбекистон Республикаси қонуни, Молия-саноат гуруҳлари 
тўғрисидаги Низом, шунингдек, монополияга қарши қонун ҳужжатлари 
ташкил этади. 
MSG да иштирок этиш корхоналарга қуйидаги афзалликларни беради: 
—истиқболли дастурларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун 
инвестицияларнибирлаштириш; 
—илмий-текшириш. ишларини олиб бориш, янги технологияларни яратиш 
мақсадида илмий-тадқиқот бўлинмаларини сақлаб туриш учун зарур 
ресурсларни тўплаш; 
—инвестицияларни кам рентабелли тармоқлардан фойдали тармоқларга 
ўтказиш имконияти; 
— инвестицияларни амалга ошириш учун кредит ресурслари билан 
таьминлаш; 
— бозорни тадқиқ қилиш, маҳсулот ва хизматларни сотишни яхшилаш учун 
ягона маркетинг хизматини ташкил этиш; 
— ягона таьминот хизматини барпо этиш ва гуруҳнинг барча 
корхоналари учун улгуржи харид қилиш орқали ишлаб чиқариш харажатларини 
камайтириш имкониятларини яратиш ва ҳ.к. 
Банклар учун да иштирок этишнинг жозибадорлиги ишлаб чиқариш 
фаолиятида бевосита иштирок этиш, ўз навбатида фойда олишнинг янги 
манбаларига эга боииш, банк фаолиятини кенгайтириш ва табақалашдан 
иборат. 
Келгусида MSG га киришдан пенсия жамгьармалари, инвестиция ва 
сугьурта компаниялари ҳам манфаатдордир. Бунда захираларни юқори 
даромадли активларга инвестиция қилиш билан шугьулланувчи нодавлат 
пенсия жамгьармалари учун пенсия миқдорини ошириш мақсади қўйилади. 
Инвестиция компаниялари омонатчилар жамгьармаларини жалб этган ҳолда 
олинган пул маблағларини гуруҳнинг қимматли қоғозларига инвестиция қилади. MSG 
га кирувчи корхоналарнинг корпоратив қимматли қоғозларини олдиндан тахминлаш 
мумкин. Шунинг учун гуруҳнинг қисқа ва узоқ муддатли инвестицион лойиҳаларида 
иштирок этиш хатари инвестиция компанияси учун анча пасаяди.