Microsoft Word boshqaruv hisobi doc

Менежмент атамасининг моҳияти ва майжуд ёндошувлар 

---

52
Менежментнинг 
моҳияти 
қуйидагича аниқланади:
Вазифа, фаолият тури 
Фан ва саньат 
Бошқарув органи ёки аппарат 
Жараён 
Инсонлар категорияси 
боиади. Улар биринчи марта франсуз олими А.Фаёл томонидан асосланган. Бу вазифалар 
режалаштириш, ташкил этиш, фармойиш бериш, мувофиқлаштириш ва назорат 
қилиш кабилардан иборат. Кейинчалик, бошқарув жараёнларини янада мукаммаллаштириш 
ҳисобига кўпгина ишланмаларда бу вазифалар тўлдириб борилган. Жумладан, менежмент 
вазифаларига мотивлаштириш, коммуникация, тадқиқ этиш, баҳолаш қарорларни қабул 
қилиш кабилар қўшилди. 
р 
Менежментни вазифа сифатида кўриб чиқиш бошқарув фаолиятини ҳамма 
турларининг таркиби ва мазмуни, шунингдек, уларни замон ва макондаги ўзаро 
алоқадорлигини ишлаб чиқишни талаб этади. 
А 
Менежмент мустақил фан сифатида ХИХ асрнинг охирида шакллана бошлади. 
Унинг асосини кўп йиллар давомида тўпланиб борган бошқарув тўғрисидаги билимлар ташкил 
этади. Улар турли концепциялар, назариялар;тамойиллар, бошқарув услублари ва 
шаклларида ўз аксини топган! 
Менежментнинг фан сифатидаги таьрифи асосида бошқарув хусусидаги билимларнинг 
шаклланганлиги ва муайян тизимга келтирилганлигига алоҳида ўрин берилади. Бу эса, 
биринчидан, корхоналарга жорий фаолиятни ўз вақтида 
самарали бошқаришга, иккинчидан эса истиқболни белгилаш ва унга мос равишда корхонанинг 
стратегияси ва тактикасини ишлаб чиқишга имкон беради. Шу боис, бошқарув фани ўзининг 
назариясини ишлаб чиқади. Унинг мазмунини эса бошқариш жараёнида инсон фаолиятининг 
қонун ва қонуниятлари, тамойиллари, вазифалари ва услублари ташкил этади. 
Амалиётда менежментни саньат сифатида тушуниш кенг тарқалгарил У хўжалик 
корхоналари мураккаб тизим эканлиги ва уларнинг фаолиятига бир нечта ташқи ва ички 
муҳит омиллари таьсир этишига асосланади: Бундай мураккаб механизмни бошқариш юқори 
сифат даражадаги касбий тайёргарликни талаб этади. Шунинг учун ҳам менежмент саньат 
сифатида талқин қилинади ва у тегишли концепция, назария, тамойиллар, шакл ва услубларга 
таянади. 
Бу каби ёндашувлар корхона менежерларига нафақат илмий билимларни доимо тўлдириб, 
янгилаб бориш, балки шахсий сифатларни такомиллаштириб бориш, ўз билимларини 
амалиётда қўллаш лаёқатини мустаҳкамлашни талаб қилувчи фан ва саньатни бир жараёнга 
бирлаштиришга имкон беради. Корхоналарда ишловчи ходимлар ўз куч ва имкониятларини 
аниқ мақсадларга эришишга йўналтиришлари учун менежерлар улар билан доимий 
алоқада боиишлари ва самарали фаолият кўрсатишлари учун шароит яратиб беришлари зарур. 
Менежмент, шунингдек, интеграцион жараён сифатида ҳам талқииж қилинади. Унинг 
асосида юқори касб малакасига эга мутахассислар корхона фаолиятини ташкил этади ва 
мақсадларни аниқлаш, уларга эришиш услубларини ишлаб чиқиш йўли билан 
корхонани бошқаради Таькидланганидек, менежмент жараёни режалаштириш, 
ташкиллаштириш, мувофиқлаштириш, мотивация ва назорат қилиш каби вазифаларни 
бажаришни назарда тутади. Улар ёрдамида менежер корхонада ишловчи ходимларнинг 
самарали фаолият кўрсатиши учун шароит яратади. 
Шу муносабат билан бошқарув жараёнини менежмент соҳасида юқори к;исбий тайёргарликка 
эга мутахассислар амалга оширади. Улар корхона фуолиятини юритади, мақсадларни 
белгилайди, унга эришиш усулларини ишлаб чиқиб амалда қўллайди. Бу саньатга маьлум бир 
инсонлар категорияси — менежерлар эга бўлиши лозим. Уларнинг вазифаси ходимларни 
оқилона бошқариш натижасида корхонанинг самарали фаолият юритишини 
таьминлашдан иборат. 
Кўп ҳолларда менежмент орган ёки бошқарув аппарати билан тенглаштирилади. 
Менежмент — тижорат ва нотижорат корхоналарнинг ўзига хос органидир. Корхона бу 

---

53
органларсиз бир бутун тизим сифатида фаолият кўрсата олмайди. Шунинг учун бошқарув 
аппарати ҳар қандай корхонанинг таркибий қисми ҳисобланиб менежмент 
фаолиятига тенглаштирилди. Унда банд бўлган ходимларнинг бош вазифаси пировард 
мақсадга эришиш учун корхона ихтиёридаги барча ресурслардан оқилона фойдаланишни 
таьминлашдан иборат. 
Шундай 
қилиб, 
"менежмент" 
атамаси 
бошқарув 
хусусидаги 
адабиётлардажудакенгталқин этилади. Бинобарин, унингҳар қандай таьрифи тўлиқ эмас. 
Масалан, менежмент ҳар хил тамойиллар, вазифалар ва менежментнинг социал-иқтисодий 
услубларидан фойдаланиш асосида бозор иқтисодиёти шароитида ҳаракат қилувчи 
корхоналарнинг 
маьқбул 
хўжалик 
натижаларига 
эришишга 
қаратилган 
касбий 
фаолиятининг ўзига хос тури. Бу таЙифда ургьу менежмент касбий фаолият тури эканлигига 
берилмоқда. Менежмент алоҳида инсонлар ва жамоаларга тизимий таьсир этишни 
таьминлайди. Бундан мақсад, келишилган ҳолда биргаликда фаолият кўрсатиб, кўзланган 
мақсадга эришишдан иборат. Шунингдек, менежмент ҳаракатларни танлаш, уларни 
комбинациялаш, кетма-кетлигини белгилаш, пировард натижаларни баҳолашни назарда 
тутади. 
Ҳозирги замон менежментининг қуйидаги ўзига хос хусусиятларга эга.
— ишлаб чиқариш ва бизнес самарадорлигини оширишга интилиш ҳамда корхона 
томонидан режалаштирилган пировард натижага эришишга йўналтирилганлик; 
— ташқимуҳитдагиўзгаришларгабоглиқҳолдабелгиланганмақсадлар ва дастурларга доимий 
равишда тузатиш киритиб бориш; 
— режалаштиришжараёнинижорийданистиқболгақарабўзгартириш; 
— бошқарув қарорларини қабул қилишда кўп вариантли ҳисобларни амалга ошириш 
учун ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш; 
— корхона фаолиятини самарали бошқаришга барча ходимларни жалб етиш;
— бошқарув жараёнида рўй бераётган ўзгаришларни таҳлил этиш ва тегишли мослашувчан 
қарорлар асосида иш олиб бориш; 
— корхона бошқарувининг барча бўгьинларида инновацион ёндашувдан кенг 
фойдаланиш ва ҳ.к.лар. 
* 
Корхонани самарали бошқариш ходимларни қўйилган мақсадга эришиш учун моддий, 
иқтисодий, ҳуқуқий шароитлардан фойдаланиб биргаликда ҳаракат қилишларини ташкил 
этади. Ходимлар фаолиятининг шароитлари яхлит ҳолда корхонанинг ташкилий 
тузилмасини ташкил этади. Шу сабабли, корхонани ресурслар, ишлаб чиқариш жараёни ва 
маҳсулот каби уч элементдан иборат тизим сифатида тасаwур қилиш мумкин. Бунда бошқарув 
қисми обьектнинг ҳолати тўғрисидаги ва бошқа ахборотлардан фойдаланиб қарор қабул қилиш 
орқали бошқарув жараёнини амалга оширади (4.1-чизма). 
Шуни таькидлаш зарурки, корхонани самарали бошқариш бевосита қуйидагиларга боғлиқ:
— аниқ мақсаднинг мавжудлиги. Бу корхонанинг самарали фаолият кўрсатишига имконият 
яратади, унинг ходимлари ҳаракати йўналишларини белгилаб беради; 
— корхона барқарорлиги, ички ва ташқи иқтисодий муносабатларда мустаҳкамлик
ҳамда доимийликни таьминлайдиган ички мувофиқлаштирувчи тизимга амал 
қилиши; 
— корхонанинг барча ички жараёнларини ўз-ўзини тартибга солиш тамойили асосида 
мувофиқлаштирилганлиги; 
— корхонанинг алоҳидалиги, яьни, уни бошқа корхоналардан ажратиб турувчи чегаранинг 
мавжудлиги; 
— ташкилий маданиятнинг мавжудлиги. 
Бозор иқтисодиёти шароитида менежмент миллий иқтисодиётнинг бирламчи бўгьини 
бўлган корхоналарни самарали фаолият кўрсатиши ва уларни истиқболини таьминловчи 
асосий омиллардан бири ҳисобланади. 
Макроиқтисодиёт нуқтаи назаридан корхоналарнинг самарали ривожланиши 
қуйидаги ижобий афзалликларга эга: 

---

54
— биринчидан, аҳолининг мавжуд эҳтиёжларини тўлароқ қондиришга имкон беради; 
— иккинчидан, иқтисодий ўсишни таьминлайди. Бу эса бевосита ялпи ички маҳсулот 
миқдорининг ўсишида намоён бўлади;
— учинчидан, аҳолинингяшаш даражаси, фаровонлигини яхшилайди; 
— тўртинчидан, меҳнат ресурсларини иш билан таьминлашга кўмаклашади. 
Микроиқтисодий 
нуқтаи 
назардан 
эса, 
корхона 
олаётган 
фойда 
миқдорининг 
ошиши 
натижасида 
ходимларнинг 
даромадлари 
кўпаяди, 
жамгьаришга кўпроқ маблағ ажратилиши натижасида корхонанинг ички 
инвестиция қилиш имкониятлари ошади. Бу эса унинг инновацион асосда 
ривожланишига имкон беради. энг асосийси, корхонани маҳсулотга бўлган талаби 
кўпроқ
Амалиётда, кўпчилик ҳолларда қабул қилинадиган қарорлар тор доирага эга бўлиб, 
корхонани истиқболли ривожлантириш йўналишлари ва тамойилларини ифодалай 
олмайди. Бу ҳолат эса республикамиз корхоналарида бошқарув қарорларини қабул 
қилишнинг аниқ босқичларини ишлаб чиқиш заруратини юзагакелтиради 
Бошқарув қарорларини қабул қилишнинг дастлабки босқичида корхона бўлинмалари 
амалиётидаги муаммоларни аниқлашга эьтибор қаратилади. Бу босқичда корхона 
бухгалтери томонидан мавжуд муаммони ҳал этиш йўналишлари ишлаб чиқилади. 
Муаммолар эчимларининг муқобил вариантлари аниқлангандан кейин бухгалтер ҳар 
бир муҳокама қилинаётган вариантларнинг харажатларни ҳисоблаш, моддий, 
молиявий 
ва 
меҳнат 
ресурсларини 
тежаш 
имконияти 
ҳамда 
хўжалик 
муомалаларининг молиявий натижаларини аниқлашга таьсирини таҳлил қилади. 
Бошқарув қарорлари қабул қилишнинг ҳар бир босқичида турли хил ҳисоб 
ахборотларидан фойдаланилади. 
Бошқарув ҳисобида оқилона бошқарув қарорлари қабул қилишда мавжуд муаммолар 
эчимига кўп вариантлилик тамойили асосида ёндашиш талаб қилинади. Бунда муҳокама 
қилинаётган масаланинг икки ёки ундан ортиқ вариантдаги эчими мавжуд болса, улар 
орасида энг мақбулини танлаб олиш бошқарув ҳисобидаги муҳим вазифалардан 
ҳисобланади. 
Танлаш жараёнида менежер учун бошқарув самарадорлигини баҳолаш муҳим 
ҳисобланади. 
қўйилган муаммони эчиш учун талаб қилинадиган барча ахборотлар олингач, 
менежерлар қарор қабул қилишнинг самарали вариантларини танлашларимумкин. 
Кейинги босқичда корхона бухгалтери қабул қилинган қарор натижаларини таҳлил 
қилади ва ўз хулосаларини раҳбариятга тақдим этади. 
Агар мавжуд муаммоларнинг эчимларини топиш борасида бошқа чоралар кўриш 
зарурати бўлмаса, бошқарув қарорлари қабул қилиш жараёни тугалланган 
ҳисобланади, акс ҳолда барча босқичлар қайтадан амалга оширилади.