Microsoft Word Автомобилни бошқариш ва ҳаракат лотин doc

R
u
 =G
a
 / q 
* 
j
.
 
 
Izoh:
Bunda: 
q – 
erkin tushish tezlanishi;
 J – 
avtomobil tezlanishi. 
 
Avtomobilning umumiy ish vaqtiga nisbatan uning tekis harakat-
lanish vaqti juda kam. Masalan, shahar sharoitida harakatlanganda 
avtomobil 15-25% vaqt tekis harakatlanadi. 35-40% vaqt tezlikni 
oshirishga va 30-40% vaqt avtomobilni g‘ildiratib harakatlantirish yoki 
tormozlanishga sarflanadi. 
Avtomobilni o‘rnidan qo‘zg‘atish va tezlikni oshirishda tezlanish 
musbat, tormozlanganda yoki sekinlanganda manfiy bo‘ladi. Shuningdek, 
avtomobil burilishda harakatlanganida ham inersiya kuchi vujudga keladi. 
Bunda u ko‘ndalang yo‘nalishda burilish markazidan yo‘nalgan bo‘ladi va 
tezlik oshganda yoki burilish radiusi kamayganda oshib, ko‘ndalang 
inersiya kuchi vujudga keladi. Bunda esa u ko‘ndalang yo‘nalishda burilish 
markazidan yo‘nalgan bo‘ladi va tezlik oshganda yoki burilish radiusi 
kamayganda oshadi, ko‘ndalang inersiya kuchi avtomobil harakatlanish 
tezligiga uncha ta’sir etmaydi. 
Avtomobil harakatlanish jarayonida inersiya kuchi tezlanish 
o‘zgarishiga qarab o‘zgaradi. Avtomobil tezligini oshirishda inersiya 
kuchini yengish uchun tortish kuchining bir qismi sarflanadi. Lekin tezlikni 
oshirishdan keyin avtomobil g‘ildirash bilan harakat qilsa yoki 
tormozlanganda inersiya kuchi avtomobil harakat yo‘nalishi bo‘ylab 
yo‘nalgan bo‘ladi, ya’ni u harakatlantiruvchi kuchga aylanadi. Ayrim 
murakkab yo‘l qismlaridan o‘tishda buni e’tiborga olib, oldindan avtomobil 

---

79 
tezligini oshirish bilan o‘tish mumkin.
Avtomobil ish jarayonida harakatlanish sharoiti uzluksiz o‘zgarib 
turadi. Masalan, yo‘l qoplamasi turi va holati, nishablik miqdori va 
yo‘nalishi, shamol kuchi va yo‘nalishi avtomobil tezligining o‘zgarishiga 
olib keladi. Hatto eng qulay sharoitda avtomobil tezligini va tortish kuchini 
uzoq muddatga o‘zgartirmasdan saqlab turish kamdan-kam uchraydi.
Harakatlanish tezligiga qarshilik kuchlari bilan birga juda ko‘p 
boshqa faktorlar ham ta’sir qiladi. Bularga quyidagilar kiradi:

qatnov qismining kengligi;

harakatlanish intensivligi yo‘lni yoritilganligi; 

ob-havo sharoiti xavfli zonalar (temir yo‘l kesishmasi, piyodalar 
yig‘ilgan joylar);

avtomobilning holati va boshqalar.
Murakkab yo‘l sharoitida barcha qarshilik ko‘rsatuvchi kuchlar 
yig‘indisi tortish kuchidan oshishi mumkin. Bunda avtomobilni harakati 
sekinlashish bilan bo‘ladi. Agar haydovchi kerakli choralarni ko‘rmasa 
(gaz pedalni bosishni kuchaytirishi) avtomobil to‘xtashi mumkin. 
Avtomobilni harakatlantirish uchun uning g‘ildiraklari yo‘l bilan 
tishlashishi kerak. Tishlashish kuchi avtomobil massasi, yo‘l va shina 
holatiga bog‘liq bo‘ladi.