Microsoft Word Автомобилни бошқариш ва ҳаракат лотин doc

4-rasm. Haydovchi o‘rindig‘ini sozlash.
Avtomobilni boshqarish xavfsizligi nafaqat insonning psixofizologik xususiyatlariga, balki haydovchining boshqarish joyi sharoitlariga ham bog‘liq. Shu bois, uchun haydovchi ish joyini to‘g‘ri tanlashi kerak. Haydovchining ish joyi bu avtomobilning kabinasidir. Haydovchining o‘z ish joyini noto‘g‘ri tanlashi, avtomobilni boshqarishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Haydovchining ish joyiga to‘g‘ri o‘tirishi deb, haydovchi gavdasi orqa qismining o‘rindiqqa to‘laligicha jipslanishi, oyoqlarining bemalol tepki (pedal)larga yetishi, rul chambaragini ushlaganda qo‘llarning tirsaklari biroz bukilgan bo‘lishi kerak. Bu holat haydovchi toliqishining oldini oladi.
Haydovchi asosiy axborotni yo‘l sharoitini kuzatish orqali oladi va avtomobil salonida o‘rnatilgan har xil o‘lchov asboblari yordamida olinadigan axborotlar uning uchun ikkinchi darajali ahamiyatga ega.
Axborotlarning xarakteri va hajmi juda tez o‘zgaruvchan bo‘lib, u doimo haydovchidan muntazam ravishda yo‘ldagi harakat sharoitini katta diqqat-e’tibor berib kuzatishni taqozo qiladi. Haydovchining ish-faoliyati juda murakkab jarayon hisoblanadi.
Amaliy mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rayotganda kiyim qulay bo‘lishi zarur. Qishki yuqori kiyimlarni yechib qo‘ygan ma’qul. Ayollarga boshlang‘ich amaliy mashg‘ulotlarda baland poshnali oyoq kiyim kiymaganlari ma’qul, taqinchoqlari boshqarishga xalaqit beradigan holatda ularni yechib qo‘yishi lozim.
Qoidaga ko‘ra tinglovchi avtomobilni amaliy boshqarishni o‘rgatadigan avtomobil markasini oldindan bilishi va bunda avtomobilni boshqarishdan oldin uning boshqaruv organlari va ularning avtomobil salonida joylashuvini diqqat bilan o‘rganib chiqishi lozim. Boshqaruv organlarining salonda joylashishi hamda ulardan foydalanish tartibini quyidagi rasmda ko‘rib chiqamiz.

5-rasm. Avtomobil boshqaruv organlarining namunasi (Nexia-2 misolida):

1 – rul chambaragi; 2 – faralar va burilish darakchilarini o‘lchash
pishangi; 3 – asboblar paneli; 4 – faralar yorug‘ligi rostlagichi;
5 – peshoyna purkagichi va tozalagichni ulab-uzish pishangi; 6 – tumanga qarshi faralarni ulagich; 7 – soat; 8 – avariya darakchisi ulagichi;
9 – orqa oynaning isitgichini ulagich; 10 – salonni isitish va shamollati- shning markaziy soplosi; 11 – magnitola; 12 – uzatmalarni almashtirish pishangi; 13 – salonni isitish va shamollatish tizimini boshqarish murvati; 14 – drossel zaslonka (gaz tepkisi) yuritmasining tepkisi; 15 – tormoz tepkisi; 16 – ilashish muftasi tepkisi.

6-rasm. Priborlar kombinatsiyasi:
1-sovituvchi suyuqlikning temperatura ko‘rsatkichi; 2-taxometr; 3, 4-chap va o‘ng miltillovchi chiroqlarning nazorat lampochkasi;

5. 
   spidometr; 6-yoqilg‘i miqdorining ko‘rsatkichi; 7-o‘tilgan masofani ko‘rsatuvchi schotchik; 8-soat.
   

Uzatmalarni almashtirish dastasini tutishda qo‘l barmoqlari holati 5- rasmda ko‘rsatilgan. Bunda gavda holati o‘zgarmasligi kerak.

5-rasm. Uzatmalarni almashtirishda o‘ng qo‘l (a-to‘g‘ri, b-noto‘g‘ri) holati.

Rul chambaragida qo‘l biroz tirsakdan egilgan holatda chambarak gardishini pastidan to‘rtta va ustidan bosh barmoq bilan tutishi kerak.
Chap qo‘lining harakatlanish maydoni soat raqamlarining 8-10, o‘ng qo‘liniki 2-4 raqamiga to‘g‘ri kelishi kerak. To‘g‘ri holat (soat 2-3 va 8-9).
Haydovchining ma’naviy va jismoniy holatlari ko‘pincha uning ish o‘rni darajasida va havo almashib turishi, imkoni boricha, shovqin va tebranishlarning kam bo‘lishiga bog‘liq.
Jihozlar va priborlarning soz ishlashi haydovchini yo‘lni kuzatishdan chalg‘itmaydi. Boshqarishga to‘sqinlik qiladigan narsalar kabinada bo‘lmasligi kerak. Haydovchining ish o‘rni to‘g‘ri sozlangan bo‘lsa, u yo‘lni yaxshi ko‘radi va kam charchaydi.
Qo‘lning noto‘g‘ri holati

6-rasm. Rul chambaragida qo‘lning holati (qulay vaziyatlar yo‘naltirgich bilan ko‘rsatilgan).

Rul chambaragini ikki qo‘l bilan tutish kerak, juda zarur bo‘lganda qattiq ushlash mumkin (notekis yo‘l, sirpanchiq va boshqalarda). Burilishlarda rulni pastga bosish kerak (chapga yoki o‘nga burishda), hech qachon yuqoriga itarish yaramaydi.

Ilashish mexanizmi tepkisini tez (keskin emas) bosish va ravon bo‘shatish kerak. Keskin bo‘shatgan tepki avtomobilni sakrab harakatla- nishga yoki dvigatelni ishdan to‘xtatishga olib keladi.
Rul chambaragini 90⁰ gacha burganda qo‘l rul gardishi bilan birga kerakligicha buriladi, qo‘lni o‘rnini almashtirishga hojat qolmaydi, keyinchalik rul yana avvalgi holatga qaytadi.

1 2 3

7.