|
www.ziyouz.com kutubxonasi
304
muhim voqealarni daftariga yozib borardi. Bir kun emas bir kun Akbarning nazari
Badavniyga ham tushishi va uning ham Abulfazlday ko‘tarilib ketishi ehtimolga yaqin
tuyulardi. Shuning uchun Badavniy «Muntaxabut tavorix» (ya’ni, tanlangan tarixlar) deb
atalgan yozuvlarining bosh qismlarini Akbarga ixlosmand odam sifatida yozdi: «Hazrati
oliylari ko‘p yillar davomida qarama-qarshi fikrlarni bir-biriga muqoyasa qilib, ularning
orasidan haqiqatni topishga o‘rgandilar. Hazratimning yangicha e’tiqodlari xuddi toshga
o‘yilgan suratday uzoq o‘ylar, munozaralar natijasida asta-sekin shakllanib bordi. Bu
e’tiqod bo‘yicha, aqlli odamlar hamma millatlar orasida ham bor, ularni yig‘ib yakdil
qilmoq savobli ish emasmi?»
Badavniy Akbar tomonda turib o‘zicha bu savolni bergan paytlarda hali ma’naviy
zilzilalar va shayxlar isyoni boshlanmagan edi. Mulla Abduqodir Ajmirdagi mashhur
Muyiniddin Cheshti maqbarasining peshvosi bo‘lish umidida edi. Bu maqbaraga
Akbarning o‘zi ham piyoda ziyoratga borar va katta ehsonlar qilar edi. Buni ko‘rgan bek-
u a’yonlar va boshqa odamlardan nazr-u niyozlar daryoday oqib kelardi. Bu yerda
peshvo bo‘lishning boyligidan tashqari, katta nufuzi ham Badavniyni o‘ziga tortardi.
Lekin Fathpurdagi ibodatxonada bo‘lgan diniy munozaralarda Badavniy bir necha marta
Ansoriy tomonida turib, shayx Muborak bilan munozara qildi. Bir marta hatto qiziqqonlik
qilib, shayx Muborakni dahriylikda aybladi. Akbarga uning shu ishlari yoqmagan ekan.
Abulfazl otasiga yon bosib, Badavniyni podshoga yomon ko‘rsatgan bo‘lishi kerak. Akbar
Ajmirdagi mashhur maqbaraga shayx Muborakning tarafdori bo‘lgan boshqa bir odamni
peshvo qilib tayinlatdi. Keyin Ansoriyning shayxulislomligi bekor bo‘ldi-yu, unga yaqin
imomlar ham ishsiz qoldi. Shu imomlardan biri bo‘lgan Abduqodir Badavniy saroy
kutubxonasiga tarjimon bo‘lib ishga kirdi. Ro‘zg‘or tebratish uchun o‘zi suymaydigan
g‘ayridinlarning kitoblarini forscha she’rga solishga majbur bo‘ldi.
Shundan keyin uning Akbardan juda ko‘ngli qoldi. Lekin podshoga qarshi norozilik
bildirish ham xatarli. Isyon ko‘targan shayxlarning yostig‘i qurigani Badavniyni ehtiyot
bo‘lishga undaydi. U kunduz kutubxonada tarjima bilan shug‘ullanib qaytgach, kechasi
uyida eshikni ichdan bekitib, derazaga parda tortadi va xira yiltiragan sham yorug‘ida
Akbarga qarshi dilida to‘plangan noroziliklarini qog‘ozga to‘ka boshlaydi. Uning nazarida,
Ansoriy nohaq quvg‘in qilinganday, Abulfazl esa imonini podshoning islohotlariga qurbon
qilib katta martabaga erishganday ko‘rinadi. «Men islomga sodiq bo‘lganim uchun
hanuzgacha kosam oqarmay, muhtojlikda yuribmen», deydi u ichida va Akbarning
xatolarini fosh qilish bilan o‘zini Abulfazldan ma’nan ustun sezadi.
Chunki Abulfazl Akbar davri haqida rasmiy kitob yozayotgani saroy ahliga ma’lum. Bu
kitobda Abulfazl o‘z homiysini faqat maqtashga majbur, uning ayblarini fosh qilishga
jur’at etolmasligi aniq. Mayli, Abulfazl boylig-u shon-shuhrat ichida cho‘milib yurgan
bo‘lsa ham, adolat va jasorat bobida Abduqodir Badavniy o‘zining undan ustun ekanini
isbot qiladi. Mana shu o‘y unga ilhom beradi, kechalari allamahalgacha jon chekib asar
yozadi.
Ammo chala uxlab, ertasi kuni kutubxonaga ishga borganda uni Akbar to‘plagan
kitoblarning salobati bosa boshlaydi. Yigirma mingdan ortiq kitobning ko‘pchiligi —
qimmatbaho qo‘lyozma nusxalar. Alohida javonda turgan yunoncha va farangicha kitob-
lar yonidan moskvalik mehmon keltirgan ruscha kitob ham o‘rin olgan. Forscha,
arabcha, turkiy va sanskrit tillaridagi kitoblarning bir qismi Akbarga ota-bobolaridan
meros qolgan. Boshqalarini esa uning o‘zi bittalab yiqqanini Badavniy biladi. Akbarning
kitobga ishqi balandligini uzoq yurtlarda turib eshitgan odamlar goho Erondan, goho
Turondan kamyob kitoblar olib keladilar. Darbor kunlari «hazratimga nodir kitob
ko‘rsatmoqchimen» degan odamni uning huzuriga tezroq kiritadilar. Akbar kitobni
sinchiklab ko‘rgach, narx qo‘yishni xolis bir sahhofga buyuradi. Sherozlik Husayn Inju
Humoyun va Akbar – Avlodlar dovoni (roman). Pirimqul Qodirov
Do'stlaringiz bilan baham: |
