Atmosfera havosining turli bo`zilishlari asosan 19 asrdan boshlab tez rivojlana
boShlaydi. Bu ayniqsa, 20 asrda misli ko`rilmagan darajaga etadi. Er kurrasi g`oyat
katta undagi turli sanoat korhonalari, zavod va fabrikalar avtotransport vositalari va
halq ho`jaligining boshqa muassasalaridan ajralib chiqayo tgan zararli omilar bekiyos.
Ba’zilar bu gazlar o`z-o`zidan yo `q bo`lib ketdi deyishadi. Ayniqsa bunday emas.
Sanoat korhonalari va boshqa ho`jalik chiqindilari o`zoq yillar davomida tashqi
muhitda aylanib yuradi. Ular bir muhitdan ikkinchisiga o`tib turadi. Rivojlangan
Shaharlar va sanoat markazlarining atmosfera havosi doimo chang, tutun, qurum va
tumanlar bilan qoplanib turadi. Bu quyo Sh nurini to`sib, er yo`ziga ultrabinafSha
nurlar o`tishiga Yo `l bermaydi. UltrabinafSha nurning er yo`ziga etarli tuShmasligi
o`z navbatida turli kasalliklarni ayniqsa bolalarda rahit kasalligini keltirib chiqaradi.
Shahar havosining doim tutun, tuman bilan qoplanishi kishilarning kayfiyatiga salbiy
ta’sir ko`rsatadi. yo rug`likning etarli bo`lmasligi ish unumini pasaytiradi. Ko`pgina
sanoat korhonalaridan chiqayo tgan gazlar, chang, qurum va boshqa ta’sirchan
moddalar tuman bilan aralashib yo rug`likni to`sib quyishadi. Gira-Shira bo`lib qoladi.
Agar atmosfera havosidagi qurum miqdori 2 mg/m
3
ga etsa, kundo`zi yo rug`lik
90%ga kamayar ekan.
Havodagi chang zararli ultrabinafSha nurlarni anchagina qismni o`ziga sindirib,
ularning erga tuShishiga to`sqinlik qiladi. Ayniqsa sanoat markazlaridan atmosfera
havosiga ko`tarilgan changli chiqindilarni osilgan hamda muallaq holda havoda turib
qolishi ham quyo Sh nurining kamayishiga sababchi bo`ladi. Chunki bu osilib turgan
omillar havo muhitida aerodispers sistemani keltirib chiqaradi.
Aerodispers sistema havodagi chang zarrachalarining yo yilgan holati. Changsimon
moddalar havoda turli Shaklga kiradi. Jumladan eng mayda zarrachalar atmosfera
havosida muallaq osilgan holda turib qoladi. Ba’zan ular bir-biri bilan yo pishib, ipir-
ipir yiriklashgan zarralarni hosil qiladi. Zarrachalar o`ziga tashqi muhitdagi ionlar
molekulalar, suv bug`larini singdirib jamlanishiga sabab bo`ladi. Bunday zarrachalarda
turli belgili zaryadlar paydo bo`ladi. Aerodispers sistema yo rug`likning kuchli
taralishiga sabab bo`ladi.
Havoning changli yo ki tumanli bo`lishi, ifloslanishi, quyo Sh radiaktsiyasiga ta’siri
Shahar muhitini o`zgartirib yuboradi. Havo harakatini sekinlashtiradi. U havoni nisbiy
namligini kamaytirishi mumkin. Shaharni quyuq tuman bosishi ham havfli. Chunki
tuman tomchilari tarkibidagi zaharli moddalar inson organizmiga salbiy ta’sir
ko`rsatadi. Bunday hodisalar Germaniyaning Gamburg, Angliyaning Glazgo kabi
Shaharlarida sodir bo`lib turadi. U erdagi tumanning zararli tomoni Shundaki, u
havodagi chang zarralarining tarqalishiga va o`z-o`zidan tozalanishiga yo `l
qo`ymaydi. Sanoat markazlarida sodir bo`ladigan bunday tumanlar inson salomatligiga
salbiy ta’sir qiladi. Oddiy tuman zaharli moddalarga aralashib, kishi organizmiga
jumladan burun, yuqori nafas yo `llari Shilliq qavatiga ta’sir ko`rsatadi. Ana Shunday
tumanli kunlarda bemorning ahvoli yanada Yo monlashadi. Masalan, surunkali
bronhit, emfizema, tumov, nafas qisish kasalligiga duchor bo`lgan bemorlar o`zlarini
yo mon his qiladilar. Havodagi gaz tarkibining o`zgarishi gigienik nuqtai nazardan
havfli hisoblanadi. Mabodo havoda qandaydir nohuSh hid sezilsa va u nafas orqali
organizmga tuShsa, kasallik sodir bo`lishi mumkin. Shuning uchun ham havoda hech
qanday yo t nohuSh hid bo`lmasligi kerak. Biroq Shunday gazlar ham bordirki, ular
o`ta zaharli bo`lishiga qaramay, hech qanday hidi bo`lmaydi. Ko`pincha is gazini odam
sezmaydi. Bunday gazlar asosan sanoat korhonalaridan chiqadi. Katta industrial
Shaharlarda havo tarkibini bo`zilganligini Shundoq sezish mumkin. Masalan, Olmaliq,
Chirchiq va Navoiy Shaharlarining havosi tarkibida 10 va undan ziyo d turli zararli
gazlar mavjud. Bular Shahardagi sanoat korhonalaridan, avtotransport vositalaridan
ajralib chiqadigan zararli omillardir.
