Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

4.7. Shlak va tosh eritmasidan ishlangan buyumlar 
Temir  rudasini  eritib  cho’yan  olganda  eritma  yuziga  suyuq  shlak  ko’tariladi.  Uni  turli 
shakldagi qoliplarga quyib, qurilish uchun buyumlar olinadi. Bunday  buyumlar pollar qurishda, 
qoplama  plitalar  sifatida  agressiv  muh’it  tasir  etadigan  joylarda  ko’plab  ishlatiladi.  Bunday 
texnologiya asosida tez va arzon qurilish buyumlarini tayyorlash mumkin. 
Aynan  shu  usul  bilan  bazalt,  qumtosh,  karbonatli  tog’  jinslarini  eritib,  qoliplarga  quyib 
yuqori  mustah’kam,  agressiv  va  atmosfera  muh’itiga  chidamli  buyum  olish  mumkin.  Xom 
ashyoning turi olingan buyumning xossalariga va rangiga tasir qiladi. 
Xom  ashyoning  erish  h’aroratini  pasaytirish  uchun  plavik  shpat  (SaF
2
)  singari 
qo’shimchalar  qo’shiladi.  Mayda  donali  bir  xil  strukturali  massa  olish  uchun  xom  ashyo 
tarkibiga  minerallashtiruvchi  qo’shimchalar  (xromit,  magnezit  va  sh.k.)  qo’shiladi.  Eritma 
kimyoviy tarkibini o’zgartirish  bilan uning  issiqqa bardoshligini,  h’aroratdan chiziqli kengayish 
koeffitsientini, mustah’kamligini, agressiv muh’itga chidamligini boshqarish mumkin. 
Ayniqsa,  domna  va  marten  pechlari  shlaklaridan  qurilish  materiallari  tayyorlash  iqtisodiy 
samara  beradi.  Chunki,  pechdan  maxsus  qorishtirgichga  uzatilgan,  1350-1450
0
S  h’aroratdagi 
shlakka  istalgan  qo’shimcha  aralashtirib  quyish,  shtamplash,  prokatlash  va  tsentrafugalash 
usullarida buyumlar tayyorlash imkoniyati mavjud. 

---

Quyma  tosh  buyumlarning  o’rtacha  zichligi  2900-3000  kgm
3
,  g’ovakligi  1-2%  bo’lib, 
yopiq xarakterga ega. Shu tufayli ular sovuqqa o’ta chidamli, issiqqa bardoshli bo’ladi. Ularning 
siqilishdagi  mustah’kamlik  chegarasi  200-240  MPa,  egilishdagi  mustah’kamligi  20-30  MPa. 
Edirilishi  0,7  gsm
2
  bo’lib,  tabiiy  toshlarga  (diabaz,  granit)  nisbatan  2-5  marta  bardoshlidir. 
Eritilgan  tosh  materiallar  atmosfera,  agressiv  muh’itga  chidamlilik  talab  etilgan  joylarda, 
intensiv  edirilish,  erish  va  muzlash  kuzatiladigan  muh’itlarda  ishlatiladi.  Ular  yo’l  qurilishida 
mustah’kam,  chidamli  toshli  qoplamalar,  kimyoviy  moddalar  ishlab  chiqaradigan  zavodlar, 
metall  quvurlar  o’rnini  bosadigan diametri  200-1200  mm  bo’lgan  tosh  quyma  quvurlar  sifatida 
ishlatilishi mumkin. 
Rangli  tosh  quyma  plitalar  bino  fasadlarini  bezashda,  arxitektura  qismlarini  tayyorlashda 
h’am ishlatiladi. 
Yuqori h’aroratdagi suyuq shlakni ko’pirtirib va tez sovitib ko’p g’ovakli material-termozit 
olish  mumkin.  Yuqori  1200-1400
0
S  h’aroratdagi  suyuq  shlak  juda  kichik  teshiklardan  bosim 
ostida  ip  singari  chiqqan  eritmaning  sovishidan  h’osil  bo’lgan  engil,  issiqlik  izolyatsiyasi 
materiali shlak paxtasi deyiladi. Uning o’rtacha zichligi 250-300 kgm
3
, issiqlik o’tkazuvchanlik 
koeffitsienti 0,05 Vtm
0
S.