Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

3.3. Keramik buyumlar ishlab chiqarish texnologiyasi 
Keramik buyumlar xossalari shakli, xom ashyo turi va texnologiyasidan qatiy nazar ularni 
ishlab  chiqarish  quyidagi  asosiy  jarayonlardan  iborat:  xomashyoni  qazib  olish,  xomashyo 
massasini tayyorlash, buyumni qoliplash, ularni quritish va pishirish. 

---

Gilni  xom  ashyo  kareridan  ekskavatorlar  yordamida  ochiq  usulda  qazib  olinadi  va  temir 
yo’l,  avtomobil  yoki  boshqa  transportda  keramik  buyumlar  zavodiga  tashiladi.  Xom  ashyoni 
qazib olishda karer gil  zaxirasi, qalinligi, joylashish  xarakteri aniqlanadi  va 1-2  yil avval  yuzasi 
o’simliklar, keraksiz jinslardan tozalanadi. 
Xom  ashyo  massasini  tayyorlash.  Tabiiy  h’oldagi  qazib  olingan  gil  keramik  buyumlar 
ishlab  chiqarish  uchun  yaroqsiz  bo’ladi.  Buyum  tayyorlash  uchun  gilning  tabiiy  tuzilishini 
buzish,  undan  zararli  aralashmalarni  chiqazib  tashlash,  yirik  aralashmalarni  kukunlash,  gilni 
kukunlash  va  qo’shimchalar  qo’shish,  barcha  komponentlarni  quyma  massa  h’osil  bo’lguncha 
maxsus mashinalarda (gilni ezg’ilovchi tegirmon, parrakli aralashtirgich va sh.k.) aralashtiriladi. 
Xom  ashyo  massasi  buyum  turi,  xom  ashyo  turi  va  xossasiga  ko’ra  plastik,  yarim  quruq,  bikr, 
quruq, va h’o’l (shliker) usullarda tayyorlanadi.  
Bikr  usulda  qoliplash  plastik  usulning  rivojlantirilgan zamonaviy  usuli  bo’lib,  xom  ashyo 
massasi  namligi  13-18%  bo’ladi.  Buyum  vakuum  yoki  gidravlik presslar  vositasida  10-20  MPa 
bosimda  qoliplanadi.  Bu  usulda  buyumni  quritishga  energiya  sarfi  kamayadi,  yuqori 
mustah’kamlikdagi xom qoliplangan buyum tayyorlanadi. 
Yarim  quruq  usulda  xom  ashyo  komponentlari  quritiladi,  bo’laklanadi,  maydalanadi  va 
yaxshilab  aralashtiriladi.  Bu  usulda keramik  buyumlar  8-12% namlikdagi  xom  ashyo  massasini 
15-40  MPa  bosimda  presslab  tayyorlanadi.  Bunda  buyum  ishlab  chiqarish  tsikli  ikki  marta 
qisqaradi,  buyum  aniq  o’lchamlarda  va  qirralari  to’g’ri  h’olda  qoliplanadi  va  yoqilg’i  30% 
tejaladi. 
Gidravlik  yoki  mexanik  press  qolipda  bir  va  bir  necha  buyum  presslab  olinishi  mumkin. 
Bu usulda plastik usulda olinadigan h’amma buyumlar tayyorlanishi mumkin. 
Quruq usul yarim quruq usulning rivojlantirilgan zamonaviy usuli bo’lib, presskukun 2-6% 
namlikda  bo’ladi.  Bunda  xom  ashyo  massasidan  tayyorlangan  buyumni  quritishga  zarurat 
bo’lmaydi.  Bu  usulda  zich  keramik  buyumlar-plitkalar,  yo’lka  g’ishtlari,  fayans  va  chinni 
buyumlar tayyorlanadi. 
 

---