Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

2.1-jadval 
Tog’ jinslarining genetik klassifikatsiyasi 
Magmatik 
jinslar 
Massiv 
Chuqurlikdagi 
Granit, sienit, diorit, gabbro 
Toshib chiqqan 
Porfir, kvarts, diabaz, traxit, porfirit, andezit 
Bo’laklangan (otilib 
chiqqan) 
Sochiluvchan 
Vulqon kuli, pemza 
Tsementlangan 
Vulqon tufi 
Cho’kindi 
jinslar 
Mexanik 
cho’kindilar 
Sochiluvchan 
tsementlangan 
Giltuproq, qum, shag’al, qumtosh, konglomerat, 
brekchiya 
Kimyoviy 
cho’kindilar 
 
Gips, angidrit, magnezit, dolomit, oh’ak tufi, 
oh’aktosh 
Orgonogen 
cho’kindilar 
 
Chig’anoqli oh’aktosh, mel, diatomit, trepel 
Metamorfik 
jinslar 
 
Gneyslar (granitsimonlar), gil, slanetslar, (giltuproqli), marmarlar 
(oh’aktosh, dolomitlar), kvartsitlar (qumtoshlar) 
 
Magmatik  tog’  jinslar.  Magmatik  jinslar  magmaning  vulkanik  h’arakatlar  natijasida  er 
yuziga  toshib  chiqishidan  yoki  erning  yoriq  va  bo’shliqlarida  qotishidan  h’osil  bo’ladi. 
Magmaning sovush sharoitiga nisbatan chuqurlikda qotgan (intruziv) va toshib chiqqan (effuziv) 
turlarga  bo’linadi.  Chuqurlikda  qotgan  magmatik  tog’  jinslarga  granit,  sienit,  diorit,  gabbro  va 
boshqalar kiradi. Bunday jinslar yuqori bosim va kislorodsiz muxitda asta-sekin sovugani uchun 
o’ta zich kristall strukturaga ega bo’ladi. 
Toshib  chiqqan  magmatik  jinslar  (bazalt, andezit,  diabaz, porfir  va  sh.k.)  er  yuzida tezlik 
bilan  sovushi  natijasida  to’la  kristallanmagan  bo’ladi.  Sovush  davrida  gazsimon  moddalarning 
ajrab chiqishi g’ovak toshlarni (pemza, tuf) h’osil qiladi. 
Magmatik  jinslarni  h’osil  qiluvchi  asosiy  minerallarga  kvarts,  dala  shpatlari,  temir-
magnezialli silikatlar kiradi. 
Kvarts (SiO
2
) kristall tuzilishga ega bo’lib, o’ta zich,  mustah’kam  va agressiv  muxitlarga 
chidamli.  Kvartsning  siqilishdagi  mustah’kamligi  2000  MPa  gacha,  cho’zilishdagi 
mustah’kamligi  esa  100  MPa  gacha  bo’ladi.  Qattiqligi  jixatidan  topaz,  korund  va  olmosdan 
keyin to’rtinchi o’rinda turadi. Erish h’arorati 1700
0
S. Kvarts qum sifatida cho’kindi tog’ jinsini 
asosini tashkil etadi. 

---

Dala  shpati  magmatik  jinslarning  60-70%  tashkil  etadi.  Dala  shpatining  Ortoklaz 
(K
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
)  va  Plagioklaz  (Na
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
-albit,  SaO
.
Al
2
O
3
.
2SiO
2
-anortit)  turlari 
mavjud.  Dala  shpatining  mustah’kamligi  (120-170MPa)  va  chidamliligi  kvartsga  nisbatan 
kamroq bo’ladi. Dala shpati emirilishidan glina kabi cho’kindi jinslar h’osil bo’ladi.