Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

7.2-rasm.Shag’al donador tarkibi grafigi 
 
Yirik to’ldirgichning donador tarkibi egri chizig’i shtrixlangan soh’a  ichida  bo’lsa, ushbu 
to’ldirgich beton qorishmasi tayyorlash uchun yaroqli bo’ladi. 
Э
л
а
к
л
а
р
д
а
ги
 т
ы
л
а
 =
о
л
д
и
=
л
а
р
, 
%
 
Элакнинг  лчамлари 

---

Chaqiq  tosh  donalari  shakli  bo’yicha  uch  guruh’ga  bo’linadi:  kubsimon,  saralangan 
(yaxshilangan)  va  oddiy.  Tuxumsimon  va  sharsimon  shakldagi  chaqiq  toshlarni  ishlatish 
maqsadga muvofiq. 
Bu  guruh’larga  kiruvchi  chaqiq  toshlar  tarkibida  plastinasimon  (cho’zinchoq)  va 
ignasimon  shakldagi  donalar  15;  25  va  35%  massa  bo’yicha  mutanosiblikda  bo’lishi  mumkin. 
Plastinasimon  va  ignasimon  donalar  qalinligi  yoki  eni  uzunligiga  nisbatan  kamida  uch  marta 
kichik bo’ladi. 
Yirik to’ldirgichning oraliq bo’shlig’i 45% dan ko’p bo’lmasligi kerak. 
Yirik  to’ldirgich  tarkibidagi  gilli  va  changsimon  aralashmalar  betonning  h’ossalarini 
yomonlashtiradi.  Shag’al  va  chaqiq  tosh  tarkibida  bunday  aralashmalar  miqdori  1%  ko’p 
bo’lmasligi kerak. 
Yirik to’ldirgich tarkibidagi organik aralashmalar  beton sifatini pasaytiradi va  shu sababli 
ularning  miqdori, qumda  ishlatilgan kalorimetrik usulda aniqlangan, etalondan ko’p bo’lmasligi 
kerak. 
Yirik  to’ldirgichlarning  beton  tayyorlash  uchun  mustah’kamligi  bo’yicha  yaroqliligi 
maxsus  po’lat  tsilindrda  ezilganda  maydalanish  darajasiga  qarab  belgilanadi.  Bu  usul  namuna 
ezilganda  h’osil  bo’lgan  diametri  5  mm  dan  kichik  mayda  donalarning  (massaga  nisbatan,  %) 
eng  ko’p  miqdorini  ko’rsatadi.  Yirik  to’ldirgich  bu  ko’rsatkich  bo’yicha  quyidagi  markalarga 
bo’linadi: Dp8, Dp12, Dp16 va Dp24. Masalan: M300 va undan  yuqori  markadagi  beton uchun 
Dp8, M200 markali beton uchun esa Dp12 markali shag’al yoki chaqiq tosh tavsiya etiladi. 
Yirik  to’ldiruvchilar  tarkibida  yumshoq  va  emirilgan  donalar  bo’lsa,  betonning 
mustah’kamligi  va  deformativ  xususiyatlari  yomonlashadi,  shu  sababli  ularning  miqdori  10% 
ko’p bo’lmasligi kerak. 
Yirik  to’ldirgichlarning  sovuqqa  chidamliligi  standart  usulda  aniqlanadi.  Ular  quyidagi 
markalarga bo’linadi: F15, F25, F50, F100, F150, F200 va F300. 
Mayda  va  yirik  to’ldirgichlar  tarkibida  tabiiy  radionuklidlar  mavjudligi  bo’yicha 
radiatsion-gigiena nuqtai nazaridan bah’olanishi zarur. 
Mayda  va  yirik  to’ldirgichlar  suvga  talabi  beton  tayyorlash  texnologiyasida  muh’imdir. 
To’ldirgichlar  tabiiy  h’olda  yoki  beton  qorilganda  muayyan  suv  miqdorini  shimishi  va  yuzasi 
h’o’llanishi  mumkin.  Suvning  qisman  to’ldiruvchilar  uchun  sarf  bo’lish  omili  beton  tayyorlash 
texnologiyasida h’isobga olinishi shart.