Microsoft Word “Аналог ва рақамли электроника” фани бўйича маърузалар матни docx

Маъруза 18 таркиби: Электр сигналларни аналог ўзгартирувчилари.
Режа: 
1. Ом қонуни 
2. Чизиқли электр занжирлар 
3. Ночизиқли электр занжирлар 
4. Параметрик занжирлар 
Калит сўзлар: Компаратор, таққocлаш, бўсағавий сезгирлик, силжиш, 
чизиқли электр занжирлар, ночизиқли электр занжирлар, 
параметрик занжирлар. 
Чизиқли занжирлар 
Агарда электр занжири элементлари (R, L ва C) параметрлари доимий 
бўлса, яъни вақт давомида ўзгармас ва улардан ўтаётган ток, ёки 
кучланишга боғлиқ бўлмаса бундай занжир чизиқли электр занжир деб 
аталади. 
Қаршилик учун Ом қонуни асосидаги чизиқли боғланиш U=RI, I=U/R 
ва I=GU бажарилади.
Ўзгарувчан ток ўтувчи доимий сиғимли конденсатор учун 


dt
dU
C
CU
dt
d
dt
dq
i



ёки 


idt
C
1
U
, 
бунда q=CU заряд Кулонда бўлиб q ва U орасида чизиқли боғлиқлик 
мавжуд. 
Доимий индуктивликдаги кучланиш
 
dt
di
L
Li
dt
d
dt
dФ
U


ёки


Udt
L
1
i
, 
бунда Ф=Li – магнит оқими токга пропорционал. Чизиқли электр 
занжирларга (ЧЭЗ) нисбатан суперпозиция принципини қўллаш мумкин, 
яъни ЧЭЗ киришига бир неча синал берилгандаги чиқиш токи, ҳар бир 
сигнал алоҳида –алоҳида берилгандаги чиқиш токлари йиғиндисига тенг. 
Масалан: ЧЭЗ ўтаётган ток қўйилган кучланиш билан i=aU ифода орқали 
боғланган бўлсин ва U
k
=U
1
+U
2
бунда i
∑
=a
1
U
1
+a
2
U
2
бўлади. Агар U
2
=0 бўлса 
i
1
=aU
1
бўлади ва U
1
=0 бўлса i
2
=aU
2
ва ниҳоят i
1
+i
2
=i
2
=a
1
U
1
+a
2
U
2
га тенг 
бўлади. ЧЭЗ да янги киришига берилмаган спектрал ташкил этувчилар 
пайдо бўлмайди. Чизиқли режимда ишловчи актив элемент вольт-ампер 
тавсифи i=aU бўлса киришига
U
1 
U
2 
R
 
i
 

---

Ҳайдаров А.Ҳ. Ааналог ва ракамли электроника  
135 
1-расм. 
U(t)=U
0
cos(ω
0
t+φ
0
) (1) 
кучланиш берилса ундан
i(t)=aU
0
cos(ω
0
t+φ
0
) (2) 
ток ўтади (2а-расм). 
2-расм. 
Актив чизиқли элементдан ўтаётган ток киришдаги сигнал шаклини 
такрорлайди.
Агар ЧЭ киришига турли частотали бир неча сигнал берилса, у орқали 
частоталари кириш сигнали частотасига мос бир неча ток спектрал ташкил 
этувчилари ўтади.
Агар чизиқли элемент сифатида L ёки C лар олинса, у ҳолда ҳам ток 
спектри бойимайди, чунки гармоник функциялардан олинган ҳосила ва 
интеграл ҳам гармоник функция бўлади. Бунда ток ёки кучланиш 
амплитудаси ва фазаси ўзгариши мумкин.