Microsoft Word analitik kimyo ruziyev

 
Kislotali-asosli muvozanat. Kislota va asoslarning suvdagi
eritmalaridagi muvozanat 
Moddalarning kislota va asoslik xossalari amaliy jihatdan hamma tahliliy 
reaksiyalarning borishida katta ahamiyatga ega. Moddalarning eritmada 
ionlanish va dissosilanishi jarayonlari erigan modda va erituvchi molekulalari 
orasidagi o’zaro ta’sir bilan tushuntiriladi. Bunday ta’sirlashuv jarayonida erigan 
modda ionlarining erituvchi ionlari yoki molekulalari bilan birikmasi hosil 
bo’ladi. 
Kislota va asoslarning klassik nazariyasi berilgan modda turli 
erituvchilarda eriganda sodir bo’ladigan ba’zi hodisalani tushuntirib berolmaydi. 
Masalan: NH
4
Cl=NH
4
+
+Сl
-
dissosilanadi. Uning suyuq ammiakdagi 
eritmasi kislotalarga xos barcha xossalarni (H
+
ionlari hosil bo’lmasa ham) 
namoyon qiladi. 
Mochevina CO(NH
2
)
2
suvdagi eritmalarda neytral, suyuq ammiakda 
kislota xossasiga, suvsiz sirka kislotada esa asos xossasiga ega. 
Bunday nomuvofiq tushunchalanii hal qilish maqsadida kislota va asoslar 
to’g’risida bir qancha nazariyalar yaratildi. 
Ulardan biri 1923 yilda yaratilgan daniyalik D.Brensted va u bilan bir 
vaqtda angliyalik T.Lourilarning protolitik nazariyasidir Brensted-Louri 
nazariyasiga muvofiq kislotalar deganda Protoniar berish xususiyatiga ega 
bo’lgan moddalar (ion yoki molekulalar) tushuniladi. Brensted ularni 
disprotodlar-deb atadi. Protonlarni biriktirib olish xususiyatiga ega bo’lgan 
moddalar (ion yoki molekulalar) asosla deyiladi. Brensted ularni emprotidlar 
deb atadi. 
Masalan: Kislota ↔ asos + H
+

---

27 
↔ СН СОО Н
Ammiak protonlarni biriktirib olganligi uchun Brensted nazariyasiga asosan 
asosdir: 
↔
Faqat H
+
ajratadigan molekula emas, ion ham kislotadir: 
↔
Ba’zi moddalar sharoitga qarab ham kislota, ham asos bo’lishi mumkin, 
ya’ni protonlarni biriktirishi ham yoki berishi ham mumkin. Masalan:
↔
↔
Bir vaqtning o’zida ham kislota, ham asos bo’ladigan bunday birikmalar 
amfolitlar-deyiladi • 
Proton berish bilan boradigan reaksiyalar protolitik reaksiyalar deyiladi. 
Protolitik reaksiyada sodir bo’ladigan muvozanat holati protolitik muvozanat-
deyiladi. 
Protolitik nazariyada erituvchi larning protolizi muhim o'rin egallaydi. 
Masalan: suv quyidagi tenglama asosida piotolitik reaksiyaga uchraydi: 
2
↔
↔
↔
Bunda suv molekulalaridan biri kislota sifatida proton ajratadi, ikkinchisi 
asos sifatida uni qabul qiladi. Natijada yangi kislota H
3
O
+
va yangi asos OH
-
hosil bo’ladi. Ushbu jarayonni o’z-o’zidan ionlanish yoki avtoprotoliz jarayoni 
deyiladi. Lekin protolitik nazariya protonlar bilan ta’sirlashmaydigan 
moddalarning kislota-asos xossalarini tushuntirib berolmaydi. Masalan: SO
2
o’z-o’zidan ionlanadi, reaksiyada H
+
ishtirok etmasa ham. 
2SO
2
↔SO
2+
+S0
3
2-
Shuning uchun kislota-asoslar to’g’risida umumiy nazariyalar yaratiladi. 
Bular G.Lyuis va M.I.Usanovich nazariyalaridir. 
G. Lyuisning elektron nazariyasiga binoan, kislotalar deb, kovalent bog’ 
hosil qilib juft elektronlarni biriktirib olish qobiliyatiga ega bo’lgan 
birikmalarga aytiladi. 
Asoslar deb esa, kovalent bog’ hosil bo’lishi uchun juft elektronlarini 
beradigan birikmalarga aytiladi. Ushbu nazariyaga javob beradigan birikmalar 
Lyuisning kislota va asoslari deyiladi: 
→
Lyuis elektron nazariyasiga kompleks hosil bo’lishidan tortib, 
oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari jarayonigacha bo’linadi. Bunchalik keng 

---

28 
ma’noda kislota-asos tushunchalarini tushuntirish Lyuis nazariyasining 
kamchiligidir. 
Kislota-asoslar to’g’risidagi M.I.Usanovich nazariyasiga muvofiq- 
kislotalar kationlar ajratadi va anionlar yoki elektronlar bilan o’zaro 
ta’sirlashadi. Asoslar anionlar yoki elektronlar beradi va kationlarga birikadi. 
Kislota va asoslarta’sirlashib tuzlar hosil qiladi. Masalan: 
↔ 2
2
↔
↔ 2
2
↔ 2
Na
+ 
va Cl
-
ionlari eritmada neytral molekulalar hosil qila olmaydi, faqat ion. 
Usanovich nazariyasiga muvofiq, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ham 
kislota-asosli reaksiyalarga kiradi: 
2
↔ 2
̅ ↔
2 ̅ ↔
Fe
3+
elektron qabul qilganligi uchun kislota, Sn
2+
elektron bergani uchun asos 
vazifasini o’taydi.