Microsoft Word Амиров Elektr o`lchashlar doc

P 121,0

cos  = ^pech   0,614
S_pech 197,2
.
3-masala. Uch fazali tok zanjiriga ampermetr, voltmetr va ikkita vattmetr kuchlanish transformatori 6000/100 V va tok transformatori 50/5 V orqali ulangan. Asboblar 5 A; 166,6 V va 240 Vt hamda 120 Vtni ko‘rsatganda, to‘la, aktiv, reaktiv quvvatlar hamda quvvat koeffitsiyentini aniqlang. Yechish. Uch fazali zanjirning liniya toki:
I _l  5 50 A
.
U _l  166,6 10000 V
Liniya kuchlanishi: .
Тo‘la quvvat: S  3 U Il l  3 10000 50  867000 VA .
Birinchi vattmetr ko‘rsatayotgan aktiv quvvat:
6000 50
P₁  k k P_{U I pW}1  ₁₀₀  ₅  240  144000 Vt _.
Ikkinchi vattmetr ko‘rsatayotgan aktiv quvvat:
6000 50
P₂  k k P_{U I pW2}   120  72000 Vt
100 5 .
Zanjirdagi umumiy aktiv quvvat:
P_um = P + P_{1 2} = 144000 + 72000 = 216000 Vt _.
Zanjirdagi umumiy reaktiv quvvat:
Q S P = ²  _um²  (867 10 ) ^{3 2}  (216 10 ) ^{3 2}  850000 var _.
Quvvat koeffitsiyenti:
P ^um 216000 0,248 cos   
S ⁸⁶⁷⁰⁰⁰ .
3.5. Magnit kattaliklarni o‘lchashning umumiy masalalari
Elektr mashinalar, apparatlar va asboblardagi elektr va magnit hodisalari o‘zaro bog‘liq bo‘lib, ularni o‘rganishda magnit maydon va materiallarning parametrlarini aniqlash lozim bo‘ladi. Fizika va elektrotexnika kurslaridan ma’lumki, magnit maydonini bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan uchta kattalik tavsiflaydi:
B = ₀ (H + J)
, bu yerda: B – magnit induksiya; Тl; H – magnit
⁰ – magnit doimiysi; Gn/m. kuchlanganlik; A/m; J – magnitlanish; A/m; Magnit oqimi   BS ifoda bilan aniqlanadi.
Magnit materiallarining xususiyatlari, asosan, magnitlanish egri chizig‘i va gisterezis sirtmog‘i bilan tavsiflanadi. Bu ikki tavsif statik va dinamik xarakteristikalarga bo‘linadi. Statik xarakteristikalar o‘zgarmas magnit maydonini tahlil qilishda, dinamik xarakteristikalardan esa vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan magnit maydonlarni tahlil qilishda foydalaniladi.
Magnit kattaliklarni o‘lchash uchun yaratilgan vositalar asosida magnit kattalik yoki parametrni unga proporsional bo‘lgan elektr kattalikka o‘zgartirish prinsipi yotadi. Magnit kattaliklarini o‘lchash vositalarining ishlashi, o‘lchash usuli, qo‘llanish shartlari xilma-xildir.
3.5.1. Magnit oqimini o‘lchash
O‘zgarmas magnit maydonida magnit oqimini o‘lchash elektromagnit induksiya hodisasiga asoslangan. Unga ko‘ra:
d^x e w dt
bo‘ladi.
1
 _x w edt
Binobarin, magnit oqimi ifodadan topiladi. Bu yerda: w – o‘ramlar soni; Ф_х – magnit oqimi.
Oxirgi ifodadan ko‘rinib turibdiki, magnit oqimni o‘lchaydigan asbob integrallovchi bo‘lishi kerak. Ushbu maqsadda ballistik galvanometrlardan foydalanilganda, har bir o‘lchash oldidan o‘lchash zanjirlarining parametrlarini aniqlash lozim bo‘ladi. Shuning uchun ko‘pincha vebermetr deb ataluvchi
m agnitoelektrik qurilmadan foydalaniladi (3.40 - rasm).
Bu asbob ballistik galvanometrdan teskari ta’sir etuvchi moment hosil qiluvchi momentsiz simlari mavjudligi bilan farq qiladi.
Asbobning o‘lchash ramkasi zanjirga uzgich-ulagich (SA) orqali ulanadi. Noma’lum magnit oqim (Ф_x) ni o‘lchash uchun SA o‘lchash (o‘lch.) holatiga o‘tkaziladi. Agar shu vaqtda o‘lchash g‘altakdagi magnit oqimining ilashishi o‘zgarsa, masalan, g‘altakning doimiy
magnit (2) maydonida siljish natijasida, u
3.40 – rasm holda ramkadan o‘tayotgan tok o‘zgaradi va aylantiruvchi moment ta’sirida magnit oqim
^x ga proporsional ravishda ramka 1 ma’lum burchakka buriladi. Agar o‘lchashdagi magnit oqimining ilashishi o‘zgarmasa, u holda ramka ixtiyoriy bir holatda bo‘ladi. Ramka ko‘rsatkich (3) ni nolga keltirib turishi uchun SA nazorat (N) holatiga o‘tkaziladi. Demak, N doimiy magnit holatini o‘zgartirish hisobiga ramkada e.yu.k. ta’sirida tok hosil bo‘ladi va natijada ramka ko‘rsatkichi kerakli holatga buriladi.
Ushbu vebermetrning kamchiligi uning sezgirligining pastligidir. Sezgirlikni oshirish uchun optoelektron kuchaytirgichlar qo‘llaniladi. Ishlab chiqarilayotgan vebermetrlarning asosiy xatoligi ± 1,5% gacha.
O‘zgaruvchan magnit oqimini o‘lchash. O‘zgaruvchan magnit oqimi, odatda, voltmetr yordamida o‘lchanadi. Agar o‘lchash g‘altagi o‘zgaruvchan magnit
E  4,44 f k^sh w ^m e.yu.k. hosil bo‘ladi, bu maydoniga joylashtirilsa, unda
yerda: k_sh – magnit oqim egri chizig‘ining shakl koeffitsiyenti; f – oqim chastotasi; w – o‘lchash g‘altagining o‘ramlari soni. Shunday qilib, o‘lchangan e.yu.k. va ma’lum chastota orqali magnit oqimining qiymatini hisoblash mumkin:
_m = E/(4,44k_sh f w) _.
O‘lchash g‘altagi yordamida magnit oqimini o‘lchash usuli sodda bo‘lsa-da, aniqligi past. Aniqlikni oshirish hamda oqimning ma’lum vaqt oralig‘ida o‘zgarish qonuniyatini o‘rganishda elektron nurli ossillograflar qo‘llaniladi.
N isbatan kichik qiymatli o'zgaruvchan magnit oqimini o'lchash sezgirligini oshirish maqsadida Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti hamda Toshkent temir yo’l muhandislari instituti xodimlari (prof. Amirov S.F. va aspirant Shoyimov Y.Yu.) tomonidan o'lchash g'altagining yangi konstruksiyasi yaratilgan (3.41 rasm). Unga ko'ra o'lchash chulg'ami o'ralgan o'zak ko'p o'ramli magnit o'tkazgich ko'rinishida yasalgan. Bunda o'lchash chulg'amida Ф_x magnit oqimidan hosil bo'lgan EYuK quyidagicha aniqlanadi:
E  4,44 f kShwchwмФхт,
bu yerda ^w_ch , ^w_м - mos ravishda o'lchash chulg'ami va ko'p o'ramli magnit o'tkazgich o'ramlarining soni.
So'nggi ifodadan ko'rinib turibdiki, o'lchash chulg'ami o'ralgan o'zak ko'p o'ramli magnit
3.41 – rasm o'tkazgich shaklida yasalganda chiqish signali o'zak sterjen shaklida yasalgan magnit oqimi
o'lchagichi chiqish signalidan w_м marta katta, ya'ni nisbatan yuqori sezgirlikka ega bo'ladi.
3.5.2. Magnit kuchlanganligi va magnit induksiyasini o‘lchash
Bir jinsli magnit maydon kuchlanganligi va maydon induksiyasini ballistik galvanometr yoki vebermetr yordamida o‘lchash mumkin.
Zamonaviy teslametrlar Xoll o‘zgartkichi yordamida maydon kattaligini unga proporsional bo‘lgan elektr kattalikka aylantiradi va u kompensator yordamida o‘lchanadi. Kompensator o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi.