Microsoft Word Амиров Elektr o`lchashlar doc

Kamchiliklari: sezgirligining pastligi, shkalasining notekisligi va namlikka juda sezgirligi.
C 75 rusumli elektrostatik voltmetr o‘zgarmas va o‘zgaruvchan kuchlanishlarni o‘lchashga mo‘ljallangan bo‘lib, o‘lchash diapazoni (20...3000) V chastota diapazoni 20 Gs dan 3 MGs gacha.

2.1.7. Elektrodinamik va ferrodinamik asboblar
Elektrodinamik o‘lchash mexa-nizmlarida aylantiruvchi moment qo‘zg‘almas g‘altak (1) magnit maydoni bilan o‘qqa (2) o‘rnatilgan qo‘zg‘aluvchan g‘altakdagi (3) tokning o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi (2.15- rasm). Qo‘zg‘aluvchan g‘altak o‘qqa (2) yoki tortqilarga mahkamlangan bo‘ladi. O‘qqa ko‘rsatkich (5) va aksmoment hosil qiluvchi spiral prujina-ning (4) bir uchi mahkamlangan. G‘altaklardan mos ravishda I₁ va I₂ toklar o‘tganda, ular atrofida B₁ va B₂ induksiyali magnit maydonlari hosil bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchan qismda harakatlantiruvchi kuch yuzaga keladi. Bunda natijaviy maydon, asosan, qo‘zg‘almas g‘altak maydoni ulushiga to‘g‘ri keladi, chunki undagi chulg‘am o‘ramlar soni qo‘zg‘aluvchan g‘altak chulg‘amidagi o‘ramlar sonidan 50 martacha ortiq qilib yasaladi. G‘altaklarga toklar spiral prujinalar yoki tortqilar orqali beriladi.

2.15- rasm. Elektrodinamik asbobning konstruktiv tuzilishi (a) va shartli belgisi (b).

EM 1 1 2 2 1 2 12 2 2 , bu yerda: L1 va L2 – qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan g‘altaklar

Q o‘zg‘aluvchan qismni tinchlantirishda havoli yoki magnitoinduksiyali tinchlantirgichdan foydalaniladi.
Elektrodinamik o‘lchash mexanizmida hosil bo‘ladigan aylantiruvchi momentni aniqlaymiz. Ikkita o‘zgarmas tokli g‘altaklar elektromagnit energiyasi quyidagiga teng:
W  1 L I 2  1 L I 2  I I M
induktivliklari; M₁₂ – g‘altaklar o‘rtasidagi o‘zaro induktivlik.
G‘altaklar induktivligi qo‘zg‘aluvchan qism burilish burchagiga bog‘liq emas. Shuning uchun:
dWEM I I1 2 dM12
M ayl   d d .
Agar teskari ta’sir etuvchi moment elastik materialdan yasalsa, u holda qo‘zg‘aluvchan qism burilishining turg‘un rejimi uchun
dM12 W
I I1 2   d^ (2.4)
bo‘ladi va bundan α ni topish mumkin.
Elektrodinamik asbobning statik xarakteristikasi (2.4) dan ko‘rinib turibdiki, g‘altaklardagi toklar yo‘nalishlarining bir paytda o‘zgarishi ko‘rsatkich og‘ish burchagi ishorasini o‘zgartirmaydi. Shuning uchun ham elektrodinamik asboblar o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlaridagi o‘lchashlarda qo‘llanishi mumkin.
Elektrodinamik asbob o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulanganda uning g‘altaklaridan o‘zgaruvchan toklar o‘tadi. G‘altaklardan bir-biridan  burchakka i¹  I ^1m sin( t ) va i²  I ^2m sin( t ) toklar o‘tayotgan siljigan
bo‘lsin. Bunda qo‘zg‘aluvchan qism ma’lum inersiyaga ega bo‘lganligi tufayli u momentning oniy qiymati ta’sirida harakat qilishga ulgurmaydi va momentning bir davr mobaynida o‘rtacha qiymatiga proporsional bo‘lgan burchakka buriladi. Aylantiruvchi momentning o‘rtacha qiymati
dM 12
M o r‘  I I1 2 cos
d
ifoda yordamida topiladi.
Elektrodinamik mexanizmlar nafaqat ampermetr va voltmetrlarda, balki aktiv quvvatni o‘lchaydigan vattmetrlarda ham foydalaniladi.
Elektrodinamik asboblarning afzalliklari – o‘zgarmas va o‘zgaruvchan toklarda ko‘rsatishining bir xilligi (g‘altaklar ketma-ket ulanganda) va ko‘rsatishning vaqt bo‘yicha mo‘tadilligidir.
Elektrodinamik asboblarning kamchiliklari – sezgirligining pastligi, quvvat iste’molining kattaligi, asbob ko‘rsatishiga tashqi magnit maydon, harorat, chastota o‘zgarishlari hamda mexanik zarba va vibratsiyaning ta’sirlari sezilarliligidir.
Yuqorida keltirilgan afzalliklarga ko‘ra, elektrodinamik o‘lchash mexanizmlari asosida aniqlik klasslari 0,5; 0,2; 0,1 bo‘lgan ko‘p chegarali ko‘chma asboblar ishlab chiqarilgan.
Masala. Aylanasimon g'altakli elektrodinamik o'lchash mexanizmi berilgan
( 2.15-rasm). Qo'zg'almas g'altaklarning o'rtacha diametri D₁  4,4 sm, uzunligi l₁  3,3 sm, qalinligi b₁  0,8 sm, qo'zg'aluvchan g'altakning o'rtacha diametri D₂  4,4 sm, uzunligi l₂  0,65 sm, qalinligi b₂  0,2 sm, teskari ta'sir etuvchi momentning solishtirma qiymati W 11710^{7 N} ^m , qo'zg'aluvchan g'altak rad
boshlang'ich holati uchun g'altaklar tekisliklari orasidagi burchak ₀  45^, mexanizm milining maksimal og'ish burchagi _N  90^, g'altaklar o'ramlar sonlarining nisbati w₁ w₂  8.
Quyidagilar aniqlansin: 1) g'altaklardagi toklar I₁  I₂  30 mA (g'altaklar o'zaro ketma-ket ulangan) bo'lganda qo'zg'aluvchan qism _N  90^ burchakka og'ishini hisobga olib g'altaklar o'ramlar soni; 2) chulg'amlar qarshiliklari R₁ va
R₂ ; 3) har bir g'altak iste'mol qilayotgan aktiv quvvatlar P₁ va P₂ . Bunda qo'zg'almas g'altak ichidagi maydon bir tekis taqsimlangan, g'altaklar tekisliklari orasidagi burchak  ga teng bo'lganda o'zaro induktivlik shu  burchak kosinusiga proporsional deb, hisoblansin.
Echish. Qo'zg'almas va qo'zg'aluvchan g'altaklar o'rtasidagi o'zaro induktivlik
M 12m  ^ ^D22 w₁w₂ formula yordamida aniqlanishini hisobga 8 ₀ 0,5 D₁₂  l₁₂
olib M_12m  Kw₁w₂ tenglikdan foydalangan holda g'altaklar o'zaro induktiv bog'lanish koeffitsiyentini topamiz:
M 12m  D2²  3,14² 410^7 3,310^4 19,5109 Gn, K  w₁w₂  8 0 0,5 D₁2  l₁2 8102 0,5 4,42  3,32
bu yerda ₀  410^7 Gn_m - magnit doimiysi.
G'altaklar tekisliklari orasidagi burchak (₀ ) bo'lganda o'zaro induktivlik:
M  M cos(₀ ).
12 12m
I₁  I₂  30 mA va   90^ bo'lganda aylantiruvchi moment quyidagiga teng bo'ladi:
May  I1I2M12m sin(0  90) WN .
So'nggi ifodadan o'zaro induktivlikning maksimal qiymatini aniqlaymiz:
W_N 11710^7 1,57 _3
M12m   3  2910 Gn.
I1I2 sin(0  90 ) 0,032 sin
4
G'altaklar o'ramlar sonlarining ko'paytmasi:
M12m  29 10^3  1,5 106. w1w2  9
K 19,5 10
w₁  8w₂ ekanligini hisobga olib:
w₂   433,
w₁  8^w₂  8433  3464 .
Qo'zg'almas g'altak o'ramlarining har 1 sm² yuzasiga to'g'ri keluvchi o'ramlar sonini topamiz:
w¹  3464  1546 o'ram sm²,
w₁ 
S₁ 2,24 bu yerda S₁  b₁(l₁ )  0,8(3,3  0,5)  2,24 sm².
Qo'zg'almas g'altak cho'lg'amining aktiv g'arshiligi:
R₁  w₁r₁L₁  3464 0,557 3,14  0,044  265 Om,
bu yerda r₁  0,557 Om m - 1 metr uzunlikdagi ПЭВ-1 markali 0,2 mm diametrli simning qarshiligi (ma'lumotnoma kitoblaridan olingan); L₁ D₁ - bir o'ram simning o'rtacha uzunligi.
Qo'zg'aluvchan g'altak uchun ham yuqoridagi parametrlar qiymatlarini topamiz:
w²  433  3331 o'ram sm²,
w₂ 
S₂ 0,13
R₂  w₂r₂ L₂  4333,57 3,14  0,033  160 Om, bunda S₂  b₂l₂  0,2  0,65  0,13 sm²; r₂  3,57 Omm (d  0,1 mm bo'lgan alyuminiy sim uchun).
G'altaklar iste'mol qilayotgan quvvatlar:
P₁  I₁²R₁  0,03²  265  0,24 Vt; P₂  I₂²R₂  0,03² 160  0,144 Vt.