|
Қирғиз адабиёти
Қирғиз халқининг ота-боболари жуда қадим замонлардаёқ Ўрта
Осиё, Тянь-шань ва Еттисув вилоятларидаги гуннлар, шунингдек,
саклар, скифлар ва бошқа қўшни қабилалар билан яқин алоқада
бўлиб, уларнинг маданияти, дини ва урф-одати таъсири остида
яшаганлар.
Қирғиз халқининг адабиёти ва маданияти ХХ асрга қадар халқ
оғзаки ижоди шаклида ривожланди. Бизгача етиб келган халқ ашула
ва қўшиқлари, мақол, эртак ва достонларида қирғиз халқининг узоқ
асрлар давомидаги кўчманчи-чорқачилик ҳаёти, уларнинг ўз
хўжайинларига қарши олиб борган курашлари ҳаққоний акс
эттирилган. Фольклор асарларида қирғиз халқининг меҳнатсеварлик,
ватанпарварлик ва адолатпарварлик ғояларини ифодаловчи жуда кўп
қўшиқлар, эртаклар, достонлар мавжуд.
Қирғиз халқ оғзаки ижодида халқ қаҳрамонлик достонлари
айниқса машҳур. Асрлардан бери оғиздан-оғизга ўтиб, бизгача етиб
келган “Кўрман ек”, “Эртобилди”, “Эртуштук”, “Жонил Мирзо”,
“Манас” достони ўзига муносиб ўрин эгаллайди. “Манас” қирғиз
халқининг кўп асрлик ҳаётини ва чет эл босқинчиларига қарши олиб
борган қаҳрамонона курашини кенг планда акс эттирувчи салмоқдор
шеърий асардир. Ҳажми унчалик катта бўлмаган бу достон бошдан-
оёқ шеърий йўл билан яратилган бўлиб, тахминан 500 минг байтдан
иборат.
“Манас” достони уч катта қисмдан иборат. Биринчи қисмда халқ
қаҳрамони Манас, иккинчи қисмда Манаснинг ўғли Семетей ва
учинчи қисмда Манаснинг набираси Сейтекнинг ҳаёти, саргузашти ва
қаҳрамонликлари тасвирланган.
ХХ асрнинг 20-30-йилларида қирғиз адабиётининг умумий
тараққиётидан хийла орқада қолган проза жанри эллигинчи йилларга
келиб бирмунча тараққий этди, янги-янги ҳикоя, очерк, повесть ва
романлар билан бойиди. Урушдан сўнгги давр қирғиз адабиётида бу
салмоқдор адабий жанрни ривожлантиришда кекса авлод вакили Т.
Садиқбеков билан бир қаторда ёш прозаиклардан Н. Бойтемиров ва Ч.
Айтматовларнинг ҳам хизмати катта.
Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги халқлари адабиёти
www.ziyouz.com
kutubxonasi
19
Талантли адиб Чингиз Айтматов ўзининг сўнгги йилларда эълон
қилган ҳикоя ва қиссалари билан қирғиз прозаси савиясини бир
поғона юқори кўтарди. “Оқ ёмғир”, “Рақиблар”, “Қизил олма”
ҳикояларида ҳам, “Жамила”, “Биринчи муаллим”, “Сарвқомат
дилбарим”, “Бўтакўз”, “Юзма-юз”, “Сомон йўли”, “Байдамтол
соҳилларида” қиссаларида ҳам у кўпроқ замонавий мавзуларда қалам
тебратди. Ч. Айтматов қирғиз ёзувчиларидан ва рус проза
усталаридан ғоявий ўткир, оригинал, шакл жиҳатдан хийла ихчам ва
пишиқ ҳикоя, повестлар яратиш маҳоратини ўрганди.
Чингиз Айтматовнинг етакчи қаҳрамонлари – оддий кишилардир.
Ёзувчи ана шу оддий кишиларнинг инсоний фазилатларини, жуда бой
ва мураккаб ички дунёсини, ўзига хос хулқ-атвори ва юриш-
туришини ҳаққоний чизади.
“Жамила” қиссасидаги жамила, Дониёр; “Биринчи муаллим”
қиссасидаги Дуйшен, Олтин; “Юзма-юз” қиссасидаги Саида;
“Сарвқомат дилбарим” қиссасидаги Асал Илёслар ҳаётда жуда кўп
учрайдиган оддий кишилардир. Бу асарлардаги қаҳрамонларнинг гўё
бир-биридан фарқ қиладиган хислат-фазилатлари йўқдай кўринади.
Ҳақиқатда эса Ч. Айтматов қиссаларини ўқиган ўқувчининг кўз
ўнгида ўз тақдири, босиб ўтган ҳаёт йўли, савияси, тушунчаси ва
ташқи қиёфаси билан сира бир-бирига ўхшамайдиган типик образлар
гавдаланади.
Чингиз Айтматов – ҳарактер яратишга уста ёзувчи. Чунки у
ҳаётни
сезгирлик
билан
кузатади,
кишиларнинг
инсоний
фазилатларини ёрқин чизиб беришга ҳаракат қиладиган ҳаётий
конфликтларни танлайди. Адиб бир-икки штрих билан Жамила,
Саида, Олтин, Асалларнинг ҳам, Дониёр, Дуйшен, Илёс ва
Абубакрларнинг ҳам кимлигини яққол гавдалантириб беради.
Ч.Айтматов қирғиз адабиётидагина эмас, балки мустақил
давлатлар ҳамдўстлиги адабиётида ҳам шакл ва мазмун новатори
сифатида танилди. Шу сабабли унинг ғоявий-бадиий етук қиссалари
жаҳон прогрессив ёзувчилари диққатини ҳам ўзига тортди. Чунончи,
“Жамила” қиссасини француз тилига таржима қилган атоқли француз
ёзувчиси Луи Арагон бу асарни, ҳақли равишда, “дунёдаги муҳаббат
тўғрисида яратилган қиссаларнинг энг яхшиси” деб атади.
Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги халқлари адабиёти
www.ziyouz.com
kutubxonasi
20
Чингиз Айтматовнинг ижоди – янгича тафаккур тарзининг
самараси ўлароқ, ўзига нисбатан онгли муносабат, идрок, савия ва
юксак маданият соҳиби бўлишни талаб этади. Унинг асарларига
эскича андоза ё схема билан ёндашиб бўлмайди.
Чингиз Айтматов ўзбек халқига жуда кўнгли яқин ёзувчи. У қўли
қадоқ халқимизнинг тақдир ва қисматига муносабатдош, унинг
бахтига сарафроз, ташвишларига шерик, мусибатига қайғудош. Ўзини
ўзбекка ўзбекнинг ўз фарзандидай яқин олади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
