Microsoft Word 4-kurs loyihalash majmua

III.Nazorat qilish-baxolash
blokining
vazifasi quyilgan maqsadni amalga oshirishning 
borishi haqida joriy, oralik va yakuniy nazoratlarni o`tkazish, ya’ni muntazam ravishda teskari 
alokani ta’min etish va axborotga kayta ishlov berishdan iborat. Olingan axborotni taxlil qilib, zarur 
xollarda kelgusida xarakatlarga uzgartirishlar kiritiladi va nixoyat, qo’yilgan maqsad va olingan 
natijalarning mosligi haqida xulosa chikariladi. Xar qanday maqsadga erishishda vaziyat bevosita 
natijalarning mosligi haqida xulosa chikariladi. 
Xar qanday maqsadga erishishda vaziyat bevosita uz ta’sirini ko`rsatadi. Shuning uchun 
ham biz chizmada kursatilgan bu omilni tashki shart-sharoitlar va tusiklar shaklida ko`rsatishni 
lozim deb bildik. 
1-Chizma.Pedtexnologiyaning funksional tuzilmasi. 
Tashki shart - sharoitlar : o`quv binolari, xonalarni jixozlashda, texnik va boshqa vositalar 
bilan ta’minlanganlik darajasida, ijtimoiy muxit va boshqalarda uz aksini topadi.
Kuzlangan maqsadni amalga oshirish jarayonida kuyidagi omillar uziga xos tusik bulishi 
ham mumkin: 
-pedagogik tizimning barcha tashkiliy elementlari va ularning uzaro alokadorligida 
uygunlikning mavjud emasligi; 
-ta’lim jarayoni ishtirokchilarining psixo-logik, shaxsiy, individual va boshqa xususiyatlari. 
- taxsil beruvchining kasbiy kompetentligi kabilar. 

---

93 
Pedagogik texnologiyalar kullash darajasiga ko`ra universal yoki xususiy idorada bulishi 
mumkin. 
X U L O S A. 
Ta’lim maqsadlarini, baxolash mezonlarini hamda ta’lim sharoitlarini takroriy xosil 
qilishdagi imkoniyatlaridan kelib chikib, ta’lim- tarbiya jarayonini tarbiyaviy omillariga ham “ 
texnologik” jarayonini keng tadbik etish mumkin. Bu jixatdan “pedagogik texnologiya” ta’lim va 
tarbiya o`rtasidagi farkni kiskartiradi. “Pedagogik texnologiya” ta’lim maqsadlarini aniqlashtirish 
va qismlash- tirish, ta’lim natijalarini standartlashtirish, ta’lim jarayonidagi samarali teskari aloka, 
avtomatlashtirish imkoniyatlari kabi muxim ta’lim muammolarini xal qilish imkonini beradi. Ushbu 
muammoni ishlab chikishda “pedagogik texnolgiya” dagi ta’lim tizimlarini kurishdagi tajribasini 
hisobga olish va tankidiy taxlil qilish maqsadga muvofikdir. 
“Pedagogik texnologiya” ning rivojlanish istikbollari uning nazariy asoslarining tankidiy 
taxlil kilinishi, ta’limga reduksion yondashishdan voz kechish bilan belgilanadi. Bir vaktning uzida 
“Pedagogik texnologiya” nazariy asoslarini uzgartirish bilan birgalikda uning “muammo maydoni” 
ni ham uzgartirish lozim. 
Ta’lim jarayonining “texnologik” kurilishi kator muammolarni keltirib chiqaradi. Ular 
sirasiga, birinchi navbatda, didaktik maqsadlarini ishlab chikish, ularni muvofik ravishda tarkib 
toptirish, mos ravishdagi ta’lim jarayonini loyixalashtirishda uning shakl va mazmuni muvofikligini 
taminlash, o`quvchilar tomonidan tajribaning tulakonli uzlashtirilishi, barcha ta’lim oluvchilar 
saviyasini tenglashtirish va oshirish kabilarni kiritish mumkin. 
Bulgusi mutaxassislarini sifat jixatidan zamon talabi darajasida tayyorlashga avvalo ularga 
aniq bilimlar berish, kasbiy ko`nikma va malakalarni shakllantirish, ularni kelgusi faoliyatlarida 
unumli kullashga urgatish orkali erishish mumkin. Shunday ekan, o`quv-tarbiya jarayonini ta’lim 
nazariyasi faoliyati nuktaii nazaridan kurib chikib, barcha ta’lim-tarbiya ishlarini “pedagogik 
texnologiya” yunalishiga o`tkazish, maktab amaliyotidagi ixtiyoriylik bilan uning xar bir elementini 
jiddiy asoslash lozim bo`ladi. 
Pedagogik texnologiya (PT) – Shunday bilimlar sohasiki, ular yordamida 3 – ming yillikda 
davlatimiz ta‘lim sohasida tub burilishlar yuz beradi, o‘qituvchi faoliyati yangilanadi, talaba 
yoshlarda hurfikrlilik, bilimga chanqoqlik, Vatanga mehr-muhabbat, insonparvarlik tuyg‘ulari 
tizimli ravishda shakllantiriladi. 
Ma‘lumotlilik asosida yotuvchi bosh g‘oya ham tabiat va inson uzviyligini anglab yetadigan 
va soxta tafakkurlash usulidan voz kechgan, qanoatli, o‘zgalar fikrini xurmatlaydigan, milliy-
madaniy va umum insoniy qadriyatlar kabi shaxs sifatlarini ko‘zda tutgan insonparvarlik 
hisoblanadi. Bu masalaning yechimi qay darajada ta‘limni texnologiyalashtirish bilan bog‘liq. 
Dastlab “texnologiya” tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so‘z texnikaviy taraqqiyot bilan 
bog‘liq holda fanga 1872 yilda kirib keldi va yunoncha ikki so‘zidan – “texos” (techne) – san‘at, 
hunar va “logos” (logos) – fan so‘zlaridan tashkil topib “hunar fani” ma‘nosini anglatadi. Biroq bu 
ifoda zamonaviy texnologik jarayonni to‘liq tavsiflab berolmaydi. Texnologik jarayon har doim 
zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan holda amallarni (operatsiyalarni) muayyan ketma-
ketlikda bajarishni ko‘zda tutadi. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsak, texnologik jarayon – bu 
mehnat qurollari bilan mehnat ob‘ektlari (xom ashyo)ga bosqichma-bosqich ta‘sir etish natijasida 
mahsulot yaratish borasidagi (ishchi-mashina)ning faoliyatidir. Ana Shu ta‘rifni tadqiqot 
mavzusiga ko‘chirish mumkin, ya‘ni: PT – bu o‘qituvchi (tarbiyachi)ning o’qitish (tarbiya) 
vositalari yordamida o‘quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta‘sir ko‘rsatish va aks ta‘sir 
mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarining jadal shakllanisining 
kafolatlaydigan jarayondir. 
Yuqorida keltirilgan ta‘rifdan ko‘rinib turibdiki, PT tushunchasini izohlashda texnologiya 
jarayoni asos qilib olindi. Aslini olganda ham bu tushunchaga berilgan ta‘riflar soni pedagogik 
adabiyotlarda nihoyatda ko‘pdir. Pedagogik adabiyotlarda “texnologiya” atamasining xilma-xil 
ko‘rinislarini ucratis mumkin: “o’qitish texnologiyasi”, “O‘quv jarayoni texnologiyasi” va hokazo. 
PT o’qitish jarayonining o‘zaro bog‘liq qismlarini tashkiliy jihatdan tartibga keltirish, 
bosqiclarini quris, ularni joriy etis sartlarini aniqlastiris, mavjud imkoniyatlarni hisobga logan holda 

---

94 
belgilangan maqsadga erisisni ta‘minlaydi. Yoxud PT o‘qituvcining kasbiy faoliyatini yangilovci va 
ta‘limda yakuniy natijani kafolatlaydigan muolajalar yig‘indisidir. Texnologiya o‘zining 
egiluvcanligi, natijalarning turg‘unligi, smaradorligi, oldindan loyihalanis zarurati bilan 
metodikadan farqlanib turadi. 
Ob‘ektiv borliqni o‘rganisning tizimli yondasis metodi fanda keng ko‘lamda qo‘llanilgach, 
uning ta‘siri ostida asta-sekinlik bilan PT mohiyatiga ham aniqlik kiritildi: rus olimasi N.F.Talizina 
texnologiyani “belgilangan o‘quv maqsadiga erisisning oqilona usullarini aniqlasdan iborat” deb 
tusuntiradi. Shuningdek, olima zamonaviy o’qitish texnologiyasi haqida fikr yuritib, uni alohida fan 
sifatida qaras lozimligini uqtiradi: ” O’qitish texnologiyasi – bu o‘quv jarayonini nima real 
tavsiflasa o‘sa, o‘qituvchiga o‘rnatilagan maqsadlarga erishish uchun nimaga tayanish zarur bo‘lsa. 
Bu alohida fan. 
PTni fan sifatida e‘tirof etish G.K.Selevko tomonidan ham ma‘qullandi: “Pedagogik 
texnologiya o’qitishning birmunca oqilona yo‘llarini tadqiq qiluvchi fan sifatida ham, ta‘limda 
qo‘llaniladigan usullar, prinsiplar va regulyativlar sifatida ham real o’qitish jarayoni sifatida 
mavjuddir”. 
Yuqorida keltirilga ta‘riflardan ko‘rinib turibdiki, PT belgilangan boslang‘ich maqsad va 
mazmun asosida o‘quv jarayonini loyihalash sifatida talqin etilayapti. Bu bir jihatdan to‘g‘ri, lekin 
teranroq fikr yuritilsa uning bir yoqlamaliligi ko‘zga tashlanadi yoki bunday yondaShuvlarda 
o‘quvchi saxshi inkor etilayapti. Bu kamchiliklarni birinchi bo‘lib akademik V.P.Bespalko payqadi 
va o‘zining yirik asarida “PT – bu o‘qituvchi mahoratiga bog‘liq bo‘lmagan holda pedagogik 
muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o‘quvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyihasidir” deb 
ta‘rifladi. 
II.
Bugungi kunda mamlakatimizda mutaxassislarning ilmiy salohiyatini birlashtirisga 
imkoniyatlar yetarli. Nazariya va amaliyot birligining ta‘minlanishi PTning asl mohiyatini 
aniqlashga yo‘l ochadi. Fikrimizcha, yangi PT fanining alohida tarmog‘i sifatida yoki faqat ta‘lim 
amaliyotini maqbullashtirishga yo‘naltirilgan tizim deb qarash mumkin emas. PT bu sohadagi 
nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyatni aks ettiradi.