Microsoft Word 4-китоб ёшлар конф 2017 май

“Таълим, фан ва ишлаб чиқариш интеграциясида интеллектуал салоҳиятли ёшлар 
мамалакат тараққиётининг муҳим омили” конференция материаллари. 
261 
Sanoq sistemalarini yechish usullari.
 
(1)
Uzoqov Axror Shrinboyevich,
(2)
Jo’rayev Jonibek Uktamovich , 
(3)
Baxtiyorov 
Sherzod Xudoyberdiyevich. 
(1), (2) 
SamDAQI qoshidagi 1-son akademik litsey 
“Matematika va informatika” kafedrasi o’qituvchilari, 
(3)
Samarqand Qishloq 
xo’jalik kolleji “Aniq fanlar” kafedrasi o’qituvchisi.
 
Bugungi kunda axborot texnologilari fanining ahamiyati katta o’rin tutmoqda, 
chunki texnikaning asosini sanoq sistemalari tashkil etadi. Sanoq sistemalari 
axborotlarni analog signaldan diskret signalga aylantirib beradi,bu esa ma’lumotlarni 
uzatishda asosiy vazifani bajaradi. Sanoq sitemalari hayotimizda turli xil sohalarda 
ishlatiladi, matematik hisob kitoblarni bajarishda, elektronika sohalaridan tashqari 
kunlik turmushimizda ham hafta kunlari, yil fasllari, olayotgan nafasimiz ham 
soniyalarga bog’liq yurak urushi buning barchasi sanoq sistemalari orqali amalga 
oshiriladi. sanoq sistemalari mavzusini o’qitishda o’quvchilarga hayotiy misollar va 
kompyuter texnikasi orqali yetkazib berish o’quvchilarning bilim savviyasini va 
tasavurini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
10 lik sanoq sistmasi bobomiz Al-Xorazmiy olib kelgan. 0 sonini yozmaslik
xatolikka olib kelishini isbotlab bergan.Shuning uchun ham 10 lik sanoq sistemasida 
0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 raqamlari ishtirok qiladi.
8 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 raqamlari ishtirok qiladi.
16 lik sanoq sistemasida 0,1,2,3,4,5,6,7 ,8,9, A,B,C,D,E,F lar ishtirok 
qiladi,bunda
A-10,B-11,C-12,D-13,E-14,F-15 ni ifodalaydi.
Qadimgi ba’zi xalqlar ishlatadigan sonlar alifbosida Qadingi Afrika qabilalarida 5 
lik,Inglizlarda 12 lik sanoq sistemasi, Fransuzlarda 60 lik sanoq sistemalari 
ishlatilgan.Bu sanoq sistemalarning ba’zilari tabiiy hisoblash vositasi bo’lmish,qo’l 
barmoqlarimiz asosiy o’rin tutadi.Kaftimizning bosh barmog’ini buksak va qolgan 
barmoqlarimiz bo’g’inlari 12 tadan iboratligini ko’ramiz.12 lik sanoq sistemasi
uchun vosita sifatida ana shundan foydalanilgan.
Bizning hayotimizda sodir bo’ladigan har bir narsa tabiat qonunlari bilan bo’g’liq 
ekanligiga guvohmiz.
Bugungi mavzumizdagi sanoq sistemalari ham bir-biri bilan bog’liq.
Ikkilik sanoaq sistemasini kashf qilgan olim
Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni o’n asosli sanoq 
sistemasiga o’tkazish.
Turli asosli sanoq sistemalaridagi sonlarni 10 asosli sanoq 
sistemasiga o’tkazish uchun sonlarni mazkur sanoq sistemasi 
asosining darajalari bo’yicha yoyish formulasini
N =a
n
 p
n
 + a
n-1
 p
n-1
+ ... + a
1
 p
1
 + a
0
 p
0
 + a
-1
 p
-1
 + ... + a
-m
 p
-m 
dan foydalaniladi,bu yerda:
(a
n 
 a
n-1
… a
1
a
0
 a
-1
… a
-m
)
p 
a
n 
a
n-1
… a
1
a
0
a
-1
… a
-m
-sonning butun qismi yoyilmasi 
koeffisyentlari;
a
-1 ,
 a
-2
… a
-m
- sonning kasr qismi yoyilmasi koeffisiyentlari;
p
-sanoq sistma asosi.
1-misol .Ikkilik sanoq sistemasida berilgan 101110 sonini 
o’nlik sanoq sistemasiga o’tkazing.

---