Microsoft Word 4-китоб ёшлар конф 2017 май

XIV асрнинг иккинчи ярми ва XVI аср бошларида мовароуннахрда
ҳунармандчилик маданияти
101 КХАЛТЭ гурух талабаси Бахриддинов Бегзод 
Илмий рахбар т.ф.н., доцент Мурод Ўрақов – СамДАҚИ 
XIII асрда мўғиллар истилоси туфайли Марказий Осиёнинг кўпгина 
гуллаган воҳа ва шаҳарлари вайрон этилди, турли ҳунармандчилик 
маданиятига жуда катта зарар етказилди. Ҳунармандчиликдаги бундай 
тушкунликка фақат Амир Темурнинг даврига келибгина барҳам берилди. 
Амир Темур ўз давлатини дунёнинг энг машҳур мамлакатига айлантириш 
унинг олий мақсади бўлган ва бунга истисносиз эришган. 
Соҳибқирон даврида Мовароуннаҳр маданияти ниҳоятда гуллаб яшнади: 

---

“Таълим, фан ва ишлаб чиқариш интеграциясида интеллектуал салоҳиятли ёшлар 
мамалакат тараққиётининг муҳим омили” конференция материаллари. 
215 
янги шаҳарлар қурилди, эскилари таъмирланди. Масжид-мадрасалар қад- 
кўтарди, ҳунармандчилик ривожланди, қишлоқлар обод бўлди. Самарқанд ўрта 
асрлар тараққиётининг олтин даври бўлган. 
XIV асрнинг иккинчи ярмида мамлакатда турли ҳунарманд усталар 
тўпланди. Жумладан; турли шойи тўқийдиган, камон учун ўқ ва турли қурол- 
яроқлар ясайдиган, ойна ва сопол ишлайдиган усталарни келтирган. Бу усталар 
дунёдаги энг яхши усталардан ҳисобланган. Уларни шунчалик кўп олиб 
келдики исталган касбдаги уста ва ҳунармандларни бу шаҳарда топиш мумкин 
эди. Бундан ташқари, арқон тўқийдиган ҳунармандларни ҳам олиб келган, 
улар шу вақтгача бу ерда экилмайдиган каноп ва зиғир экишган. Бинобарин, 
Соҳибқирон 
Амир 
Темурнинг 
харакатлари 
туфайли, 
Самарқандда
ҳунармандлар сони кўпайди, улар чиқарган махсулот турлари ортиб борди. 
Ҳунармандчилик буюмлари сифати яхшиланди, шунингдек, улардан маълум 
буюмни ишлаб чиқариш бўйича ихтисослик кучайди. 
Тарихчи Ибн Арабшохнинг “Ажоиб ул Макдур фи ахбори Темур” (Ўзбекча 
изоҳини келтирилган) асари маълумотларида ва бошқа тарихий манбаларда 
Самарқанд ҳунармандчилигида тўқимачилик, металл ишлаш, бинокорлик ва 
кулолчилик асосий тармоқлар бўлиб, шаҳар аҳолисининг кўп қисми бу касблар 
билан шуғулланган. 
Тўқимачилик буюмларига, ҳунармандчиликнинг бошқа соҳаларига қара 
ганда бозорда эхтиёж катта эди. Шаҳар, яқин қишлоқлар аҳолиси ҳамда 
даштларда кўчманчи ва ярим кўчманчилар бозор истеъмолчилари эди. 
Самарқандда тўқилган турли матолар олис мамлакатларга ҳам олиб кети-
ларди. Мовароуннаҳр шаҳарларида айниқса, Самарқанд, Бухоро тўқимачилари 
маҳалий бозорлардан ташқари, анча узоқдаги жойлар билан ҳам савдо 
алоқаларини ўрнатган эди. XV- XVI асрлардаги ёзма ҳужжатларда ва бошқа 
манбаларда 
Самарқандда 
ип-газлама, 
шойи 
ва 
жун 
тўқималари 
тайёрланганлиги таъкидланади. Масалан, Самарқандда турли хил газлама-лар: 
олача, парча, духоба ва бошқаларни ишлаб чиқарадиган ҳунарманд лар, 
газламаларга гул солувчи усталар бўлган. 
Мовароуннаҳрда маҳаллий ва хориждан келтирилган хомашёдан турли нав 
шойи тўқилган. Манбаларда атлас, кимхоб, қаро, мисри, банорас ва бошқа 
номдаги шойи ва дағал газламалар тўқилгани таъкидланади. 
Мамлакат аҳолиси рўзғорида намат ишлатганлиги сабабли уни тайёр-лаш, 
ишлаб чиқариш ҳунармандчилик соҳасида катта ўрин тутган. Ҳатто ҳарбийлар 
қалқон ва совутлар бўлмаган пайтларда намат билан ҳимоя-ланиб жангга 
кирганлар. 
Ёш келин-куёвлар уйини безовчи палак аслида-фалака нисбатан 
халқимизнинг муҳаббати ўзгача бўлган. Ўз вақтида Клавихо Амир саройи-даги 
бехисоб рангли сўзанаю - гиламлар қаторида палак ҳақида ҳам ўз 
эсдаликларида завқ- шавқ билан ёзиб келтирган эди. Палак онадан қизга, 
бувидан набирага мерос бўлиб ўтиб келган. Келиннинг энг азиз сепидан бири 
ҳисобланади. Палакнинг тўрт бурчагидаги тўрт шакл тўрт ҳафтани, яъни бири 
ойни, палакнинг квадрат шакли осмон саройини ифодалайди. Шарқ 

---