Microsoft Word 2016-2-пожарка doc

МУВОФИҚЛАШТИРИШ ТИЗИМИ 
 
Уралбаев А.У. Омонов М.Б. (СамДАҚИ);
Адилов О.К., Халилов А.Х.,
 Б.Бегматов, И.Қўшбоқов, Б.Худойбердиев (
ЖизПИ), 
В статье приводятся положения разработанных методических рекомендаций и результаты их примене-
ния в производстве в целях усовершенствования безопасности дорожного движения и автомобилного транс-
порта. 
This paper provides designing methodical recommendations and using there results to improve traffic safety in 
transport.
 
Ҳозирги кунда Республикамизда фаолият 
олиб бораётган мулк шаклидан қаттий назар, 
барча корхоналарнинг барқарор ишлашини 
таъминлаш, ташқи бозорларда рақобат бар-
дошлигини ошириш учун уларни қўллаб - 
қувватлаш мақсадида чоралар кўрилаётганлиги 

---

 
Проблемы архитектуры и строительства 
2016, №2 
112 
ҳақида 2009 йил якунлари бўйича Президент 
И.А.Каримов Вазирлар Маҳкамасидаги маъру-
засида таъкидлаб ўтганди. [1] 
Шу нуқтаи назардан Республикамизда халқ 
хўжалигининг бозор иқтисодиётига ўтиши му-
носабати билан транспорт бозоридаги аҳвол 
тубдан ўзгарди. Республикамизда транспорт 
бозорида давлатнинг тармоқ ва соҳа корхона-
ларига тегишли транспортлари монополист 
сифатида гегемонликни эгаллаб турган бўлса, 
республикамиз 
мустақилликка 
эришгандан 
сўнг бу аҳвол ўзгариб, транспорт бозорида 
давлат автомобилларига рақобатчи бўлаётган 
хусусий автомобилларнинг мавқеи ва улар то-
монидан кўрсатилаётган хизмат салоҳияти 
кундан-кунга ошиб бормоқда. [2] 
Шу билан бирга, хусусий транспортларда 
ишга чиқишдан олдинги назоратнинг ўтказил-
маслиги кўп ҳолларда уларнинг техник ҳолати 
талаб даражасидан пасайиб кетишига олиб ке-
лади, бу эса ўз навбатида йўллардаги ҳаракат 
хавфсизлигига салбий таъсир кўрсатади. Шу 
сабабли бу транспорт воситаларининг фаолия-
тини мувофиқлаштирувчи уюшмалар, ўзлари-
нинг тасарруфларидаги автомобилларни дои-
мий техник қаровдан ўтказиб туришлари ва 
уларнинг ҳаракат хавфсизлигини таъминловчи 
механизмларининг ҳар куни ишга чиқишдан 
олдинги кўригини ташкил қилишлари лозим. 
Республикамиз аҳолисига хизмат кўрсатаёт-
ган хусусий транспорт секторининг фаолияти-
даги қуйидаги баъзи камчиликлар, улардаги 
хизмат сифатининг ва шаҳар кўчаларидаги 
ҳаракат хавфсизлигининг пастлигига сабаб 
бўлмоқда:
-уларнинг техник ҳолати бўйича кунлик на-
зоратнинг ташкил қилинишдаги камчиликлар; 
-баъзи ҳолларда тўлиқ уюшган ҳолатда 
фаолият юритмаётганлиги; 
-ҳайдовчиларнинг малакалари ва тажриба-
ларининг камлиги;
-ҳайдовчиларнинг психофизиологик ҳолат-
лари назоратининг йўқлиги; 
-ҳайдовчиларнинг, асосан, фақат ўз манфа-
атларини ўйлашлари, мижозларга яхши шаро-
ит яратиш учун қизиқишларининг сустлиги; 
- низом асосида хизмат кўрсатиш ишларини 
жойларда тўлиқ ташкил этилмаслиги. 
Юқорида келтирилган ҳолатлар ва камчи-
ликлар республикамизнинг бошқа вилоятлари 
каби Жиззах вилояти ҳудудидаги хусусий 
АТКлар фаолиятига ҳам тегишлидир. Шу са-
бабли хусусий транспорт хизматининг нуфу-
зини кўтариш, аҳолига кўрсатилаётган хизмат-
лар сифатини ошириш учун келтирилган кам-
чиликларни камайтириш йўлида иш олиб бо-
риш, бунинг учун хусусий транспорт соҳиб-
ларини жойлардаги уюшмаларга бирлашти-
риш, уларни ҳуқуқий ҳимоялаш, йўналиш-
лардаги тартибни ва транспорт хизмати мада-
ниятини 
кўтариш, 
транспорт 
хизматини 
мувофиқлаштириш ва марказлаштириш бора-
сида жойларда транспорт хизматлари учун бу-
юртма қабул қилувчи Авто шоҳбекатларда 
диспетчерлик пунктларини ташкил қилиш бу-
гунги куннинг долзарб вазифаларидир.
Шу ўринда Йўл ҳаракатида иштирок этувчи 
транспорт воситалари техник ҳолати автомо-
бил ишлаб чиқарувчи завод кўрсатмаларига ва 
техник 
эксплуатация 
қоидалари 
бўйича 
қўйилган талабларга мос келиши керак. [3] 
Ҳозирда Жиззах шаҳрига бир кунда атроф-
даги туманлардан 10 мингдан зиёд йўловчилар 
ташилмоқда, лекин ташишда иштирок этувчи 
транспорт воситаларининг техник ҳолатларини 
назоратга олиш, ташиш ҳуқуқини берувчи ли-
цензиялар мавжудлигини назоратга олиш иш-
лари етарлича амалга оширилмаётганлиги на-
тижасида транспорт хизматини мувофиқлаш-
тириш ва марказлаштириш борасида муоммо-
ларни юзга келтирмоқда. 
Йўналишлардаги тартибни ва транспорт 
хизмати маданиятини кўтариш, транспорт 
хизматини мувофиқлаштириш ва марказлаш-
тириш борасида 1та енгил автомобил учун - 
406740 сўм, автобус учун – 336240 сўм ва юк 
автомобили учун – 650000 сўм миқдорда дав-
лат томонидан тўлов миқдорлари низом асоси-
да амалга ошириб келмоқда. [2] 
Шу ўринда биргина Жиззах – Зомин 
йўналишида олиб борилган тадқиқотлар нати-
жасида аниқландики 89 та транспорт воситала-
ри йўловчи ташиш билан шуғуланади, шундан 
ушбу йўналиш бўйича фаолият олиб бораётган 
“ Кузгу – Зиё-Транс” МЧЖга қарашли транс-
порт воситаларининг 24 таси ташиш ҳуқуқини 
берувчи лицензиялар мавжуд бўлса, 65та 
транспорт воситасида ноқонуний ҳолда фаол-
тия юритиб келмоқда ва уларда ташиш 
ҳуқуқини берувчи лицензиялар мавжуд эмас. 
Ўз ўрнида ушбу йўналишдаги якка тартибда 
(уюшмаларга бирикмаган) ҳаракат қилаётган 
автомобилларнинг эксплуатация жараёнида 
техник ҳолатининг иш давомийлиги бўйича 
ўзгаришини ҳайдовчи ўз билими асосида назо-
рат 
қилиши 
натижасида 
йўллардаги 
ҳаракатланиш хавфсизлик даражаси йўқолиб 
бориши кузитилмоқда. Ушбу йўналишдаги 
транспорт воситалари ташиш ҳуқуқини берув-
чи лицензиялар давлат божи учун умумий 
тўлов “ Кузгу – Зиё-Транс” МЧЖга тегишли 
транспорт воситаларининг 24 таси 9761760 сўм 

---

Мe

morchilik va qurilish muammolari
 
2016 йил, №2 сон 
113 
миқдорда давлатимиз транспорт хизматини 
такомиллаштиришга хиссасини қўшиб келмоқ-
да, ушма ёки масулияти чекланган жамиятга 
карашли транспорт воситалари техник ҳолати 
автомобил ишлаб чиқарувчи завод кўрсатма-
ларига ва техник эксплуатация қоидалари 
бўйича қўйилган талабларга мос сервис хиз-
матлари Сервис хизмат кўрсатиш марказлари-
да кафолатли хизматларни амалга оширил-
моқда, бу эса транспортга хизмат кўрсатиш 
харажатларини камайишини, транспортнинг 
хавфсизлик даражасини таъминлашга хизмат 
қилади. 
Эндиликда 65та транспорт воситалари та-
шиш ҳуқуқини берувчи лицензиялар давлат 
божи учун 22640100 сўм миқдордаги тўлов 
тўлмаган ҳолда фаолият олиб боришмоқда, йўл 
ҳаракатида иштирок этувчи ушбу транспорт 
воситалари техник ҳолати автомобил ишлаб 
чиқарувчи завод кўрсатмаларига ва техник 
эксплуатация қоидалари бўйича қўйилган та-
лабларга мос келмаслиги транспортга хизмат 
кўрсатиш харажатларининг ошишига, транс-
портнинг хавфсизлик даражасининг йўқоли-
шиги сабаб бўлмоқда, чунки доимий назорат-
сиз транспорт воситаларининг эксплуатация 
қилиниши техник ҳолатининг иш давомийлиги 
бўйича ўзгаришига олиб келмоқда. 
Эксплуатация жараёнида транспорт восита-
ларининг техник ҳолатининг иш давомийлиги 
бўйича ўзгаришининг статистик қонунияти 
ўрганилиши талаб этилади. Бунда эксалуата-
циядаги транспортнинг хизмат даврийлиги 
ошиши билан унга хизмат кўрсатиш харажат-
лари ошиши, транспортнинг хавфсизлик дара-
жаси йўқолиб бориши илмий жиҳатдан 
аниқланди [5].
Эксплуатацияда бўлган бир турдаги транс-
порт воситаларидан фойдаланиш иш давомий-
лиги бўйича назоратни амалга ошириш учун 
Жиззах шаҳрини боғловчи туманлар бўйича 
йўналишилардаги транспорт воситаларининг 
техник холатларини ўрганиш орқали амалга 
ошириш мақсадга муовфиқдир.
Шу ўринда ушбу йўналишлардаги транс-
порт воситаларининг техник эксплуатация да-
ражасини баҳолаш ва уларни солиштириш та-
лаб этилади.
Чунки бунга асосий сабаб, йўналишлардаги 
якка тартибда ҳаракат қилаётган транспорт 
воситаларининг техник жиҳатдан назоратсиз-
лигидандир. Шунингдек, деярли ҳар куни ишга 
чиқувчи автомобилларни ёнилғи - мой билан 
таъминлаш, уларни ювиш-тозалаш ва назорат 
қилиш, зарурат туғилса, хизмат кўрсатиш ва 
таъмирлаш талаб даражасидаги сервис хизма-
тини билдирса - да, лекин йўналишларда ушбу 
хизмат ишлари билан таъминлаш ишлари 
йўлга қўйилмаганлиги, ўз ўрнида йўлларда 
ҳаракатланиш жараёнида транспорт воситала-
рини техник жиҳатдан назоратсиз ҳаракатла-
нишини таъминламоқда.
Агар ушбу йўналишлардаги транспорт во-
ситалари йўловчи ташиш учун лицезияга эга 
корхоналар таркибида бўлганда, техник хизмат 
кўрсатишнинг барча ишлари транспортларнинг 
юқори техник тайёргарликларини таъминлаган 
бўлар эди, бироқ барча йўналишларда бу иш-
лар йўлга қўйилмаган. Натижада автомобил-
ларнинг йўлга чиқишида тартибсизлик ва тех-
ник носоз транспортларнинг эксплуатация 
қилиниши натижасида йўл-транспорт ҳодиса-
лари миқдорларини ошмоқда.