Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

B

u

dj

et

da

n 

ta

sh

qa

ri

 j

am

g’

ar

m

al

ar

 

ma’lum  bir  ijtimoiy  guruhlar  va  aholi  tabaqalari  manfaatlari  uchun 

milliy daromadni qayta taqsimlashning bir usuli 

davlat  tomonidan  budjetga  kiritilmagan  ba’zi  jamoat  ehtiyojlarini 

moliyalashtirish  uchun  mustaqil  tezkorlik  (operativlik)  asosida 

moliyaviy resurslardan qat’iy maqsadli foydalanish shakli 

umumdavlat  yoki  hududiy  ahamiyatidagi  aniq  ijtimoiy-iqtisodiy 

ehtiyojlarni  moliyalashtirish  uchun  mamlakat  moliyaviy  resurslarini 

qayta taqsimlash va foydalanishning maxsus shakli 

---

550 

 

o  jamg’armalarga  sug’urta  badallarini  to’lash  va  bu  boradagi  o’zaro 

munosabatlar  soliq  xarakteriga  ega,  ya’ni  badallarning  miqdori  va  sug’urta 

tariflari  davlat  tomonidan  belgilab  qo’yiladi  hamda  barcha  to’lovchilar  uchun 

majburiy hisoblanadi; 

o  jamg’armalarning  pul  mablag’lariga  davlat  egalik  qiladi,  ular  qonun 

hujjatlarida ko’zda tutilmagan maqsadlarga ishlatilmaydi;  

o  jamg’armalar  mablag’laridan  maxsus  ko’rsatmalarga  muvofiq  davlat 

tomonidan belgilangan maqsadlarda foydalaniladi. 

Yuqoridagi  rasmda  (1-rasm)  ko’rsatilganidek,  byudjetdan  tashqari 

jamg’armalar  –  davlat  tomonidan  ba’zi  jamoat  ehtiyojlarini  qo’shimcha 

moliyalashtirish  uchun  mustaqil  tezkorlik  asosida  moliyaviy  resurslardan  qat’iy 

maqsadli foydalanish shaklidir.  

Mustaqillikka  erishgan  dastlabki  yillarda  davlat  moliya  tizimida  ham  qator 

o’zgarishlar  amalga oshirildi.  1992 yilda  O’zbekiston  Respublikasi davlat  moliya 

tizimida bir necha davlat byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalari tashkil etildi 

va  faoliyat  yurita  boshladi,  Bandlikka  ko’maklashuvchi  jamg’arma,  Mineral-

xomashyo  resurslarini  tiklash  jamg’armai,  Respublika  yo’l  jamg’armai,  Ijtimoiy 

sug’urta  jamg’armai,  Kasaba  uyushmalari  federatsiyasi  kengashi  jamg’armai 

kabilar  shular  jumlasidandir.  Ularning  har  biri  ma’lum  vazifalarni  bajarish uchun 

tashkil  etilgan.  Bandlikka  ko’maklashuvchi  jamg’arma  ishsizlik  masalalarini  hal 

etsa,  Mineral-xomashyo  resurslarini  tiklash  jamg’armai  -  mineral-xomashyo 

bazalarini  rivojlantirish  uchun  mablag’larni  jalb  etar  edi.  Yo’l  jamg’armai 

O’zbekiston  hududida  avtotransport  kommunikatsiyalarini  rivojlantirish  va  ularni 

qo’llab-quvvatlash  muammolarini  hal  etsa,  Ijtimoiy  sug’urta  jamg’armai  ijtimoiy 

ta’minot va ijtimoiy sug’urta uchun yo’naltirilar, Kasaba uyushmalari federatsiyasi 

kengashi  jamg’armai  mehnatkashlar  huquqlarini  ta’minlash  vazifasini  bajarish 

uchun tuzilgan edi. 

1995 

yildan 

boshlab 

mablag’lardan 

foydalanishning 

maqsadli 

yo’naltirilganligini  saqlagan  holda,  davlat  byudjeti  tarkibida  davlat  maqsadli 

---

551 

 

byudjetdan  tashqari  jamg’armalari  jamlandi.  Ushbu  chora  davlatning  barcha 

mablag’larini davlatning fiskal organlari nazorati ostida jamlash imkonini berdi. 

Byudjetdan  tashqari  jamg’armalarning  guruhlanishi.  Byudjetdan  tashqari 

jamg’armalar  haqida  gap  ketganda  shuni  ta’kidlash  lozimki,  bu jamg’armalar har 

doim  ham  davlatga  tegishli  bo’lmaydi,  jamiyat  taraqqiyoti,  ijtimoiy-iqtisodiy  va 

ma’naviy ehtiyojlarning kengayishi jamiyat a’zolarining kengayib borayotgan turli 

xil  ehtiyojlarini  qondirishga  qaratilgan  nodavlat  maqsadli  jamg’armalarining 

shakllanishi  va  rivojlanishiga  turtki  bo’ldi.  Maqsadli  jamg’armalarni  quyidagi 

xususiyatlar bo’yicha tasniflash mumkin (2-rasm): 

 

2-rasm. Byudjetdan tashqari jamg’armalarning tasniflanishi

161

. 

Byudjetdan tashqari jamg’armalarning dastlabki tuzilishiga ko’ra: 

 maqsadli  jamg’armalarni  tashkil  qilish  uchun  davlat  byudjetidan  maxsus 

ajratilgan byudjet mablag’lari hisobidan;  

                               

161

  Nurmuxamedova  B.,  Kabirova  N.  “Moliya”,  O’quv  qo’llanma.  T:,  “VNESHINVESTPROM”,  2013. 

140-bet.