Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

710 

 

19-MAVZU: G`AZNACHILIKDA DAVLAT KAFOLATLARINI 

BOSHQARISH 

Reja     

1.  Davlat qarzlarining mohiyati va shakllari.  

2.  Davlat qarzlarini boshqarishning zarurligi, vazifalari va usullari.  

3.  Davlat ichki va tashqi qarzlarini boshqarish.  

4.  G’aznachilik sharoitida davlat kafolatlarini boshqarish.  

 

1. Davlat qarzlarining mohiyati va shakllari. 

       Hozirgi  davrda  dunyoda  ko’pchilik  mamlakatlarning  hukumatlari 

balanslashtirilmagan  davlat  byudjetlarini  shakllantirish  amaliyotiga  murojaat 

etmoqdalar.  Rejalashtirilgan  xarajatlarni  taqchillik  sharoitida  to’liq  hajmda 

amalga  oshirish  uchun  davlatlar  shu  jumladan  (ichki  va  tashqi)  moliya 

bozorlaridan  mablag’larni  jalb  qilish  amaliyotiga  murojaat  etadilar.  Bu  davlat 

qarzining paydo bo’lishiga olib keladi, qo’shimcha mablag’lar jalb qilinishi esa 

uning oshib borishiga sabab bo’ladi. 

Davlat  qarzi  –  davlatning  tashqi  va  ichki  kredit  operatsiyalari  bo’yicha 

qarzdorlik  summasi.  Davlat  zayomlari  –  kredit  munosabatlarining  bir  turi 

bo’lib,  unda  davlat  (yoki  uning  mahalliy  organlari)  qarz  oluvchi  yoki  qarz 

beruvchi  sifatida  amal  qiladi.  Shu  bilan  birga,  byudjet  faoliyati  amaliyotida 

byudjetga  daromadlarni  tushish  vaqti  bilan  xarajatlarni  amalga  oshirish  vaqti 

o’rtasidagi farq kassa uzilishi ko’rinishida vujudga kelishi mumkin. Xarajatlarni 

o’z  vaqtida  va  to’liq  amalga  oshirish  maqsadida  davlat  zayomlar  va  moliya 

bozoridan  mablag’larni  jalb  etishni  amalga  oshiradi.  Bozor  munosabatlari 

sharoitida  davlat  moliya  bozorining  ishtirokchisi  sifatida  qarz  oladi,  pul 

mablag’larini  qarzga  beradi  yoki  qarz  oluvchilarning  majburiyatlari  bo’yicha 

kafolat  beradi,  ya’ni  ularning  to’lovga  qobiliyatsizligi  uchun  moliyaviy 

javobgar hisoblanadi. Pul mablag’larini jalb qilish davlatning moliya bozoridagi 

faoliyatining  passiv  shakli  sifatida  tavsiflanishi  mumkin.  Davlat  o’z ixtiyoriga 

omonatchilarning vaqtinchalik bo’sh turgan pul mablag’larini olish bilan ularni 

---

711 

 

shartnoma  shartlari  bo’yicha  belgilangan  muddatda  qaytarish  va  foizlarni 

to’lash majburiyatlarini oladi.  

         Davlat  pul  mablag’larini  qarzga  berishi  uning  moliya  bozoridagi 

harakatining  faol  shakli  sifatida  qaralishi  mumkin.  Chunki  davlat  qarz 

oluvchilarga  mablag’larni  belgilangan  muddatda  qaytarish  va  shu 

mablag’lardan  foydalanganlik  evaziga  to’lovni  amalga  oshirish  (foiz  to’lash) 

shartlari  bilan  beradi.  Davlatning  kafolat  berish  faoliyati  Davlat  boshqaruvi 

sektorining  birliklari  ko’pchilik  hollarda  boshqa  birliklar  tomonidan  olingan 

qarz  majburiyatlari  bo’yicha  kafolatlar  beradi.  Ko’pchilik  hollarda  kreditor 

debitor  (qarzdor)ga  davlat  boshqaruvi  sektorining  birligi  tomonidan  qarz 

bo’yicha  kafolat  berilgan  taqdirda  qarz  berishga  tayyordir.  Qarzning  olinishi 

kreditor  tomonidan  kafolatni  talab  etish  imkoniyati  yaratiluvchi  shartnoma 

shartlari  qo’llanilishi,  davlat  boshqaruvi  sektori birligi  esa  asosiy  qarzdor  yoki 

debitor sifatida qarz bo’yicha majburiyat olinishi sharoitida yuzaga keladi.  

      Shunday  qilib,  qarzni  qabul  qilishda  uch  institutsional  birlik 

qatnashadi  –  davlat  boshqaruvi  setori  birligi,  kreditor  va  birlamchi  debitor 

(qarzdor). 

      Davlat  boshqaruvi  organlari  kreditorga  nisbatan  yangi  majburiyatni 

qabul  qiladilar,  debitorning  birlamchi  majburiyati  esa  tugatiladi.  Yangi  qarz 

shartlari birlamchi qarz shartlari bilan bir xil bo’lishi mumkin yoki kafolatlarni 

qo’llash natijasida yangi shartlar kuchga kirishi mumkin.  

     Davlat kafolatlari shakllari quyidagilardir: