2.O’zbekistonda jamiyat axborot sohasini isloh qilish jarayoni
Mamlakatda bosma ommaviy axborot vositalarini har tomonlama rivojlantirishni davlat
tomonidan qo’llab-quvvatlash, ularning inoddiy negizini mustahkamlash va jumalistlaming kasbiy
malakasini oshirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Davlatning axborot sohasidagi
siyosati O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida e’lon qilingan fuqarolarning so’z erkinligi va
axborot olish huquqini izchil va to’liq amalga oshirishni ta’minlashga qaratilgan. Mamlakatda
axborot sohasida davlat tashkilotlaridan tashqari jamoat, nodavlat institutlari va tuzilmalarini tuzish
va rivojlantirish uchun zarur tashkiliy-huquqiy, texnik shart-sharoitlari ham yaratib berilgan.
Jumladan, bu sohada O’zbekiston Jumalistlari ijodiy uyushmasi, O’zbe- kiston Yozuvchilar
uyushmasi, Elektron ommaviy axborot vositalari milliy uyushmasi va boshqa qator jamoat
birlashmalari o’z faoliyatini amalga oshirmoqda. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining
“O’zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo’llab-
quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondini tashkil etish to’g’risida”gi 2005-yil 16-noyabrdagi
Farmoni OAVlami davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash borasidagi muhim qadam bo’ldi. Fond
faoliyatining asosiy maqsadi - mamlakatda mustaqil, o’zini o’zi ta’minlovchi, zamonaviy
demokratik talab va standartlarga javob beradigan bosma OAVlarini shakllantirish, ularning
moddiy-texnika bazasi va kadrlar salohiyatini mustahkamlash jarayonini qo’llab- quvvatlashdan
iboratdir. Shu bilan birga, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) davlat boshqaraviga
joriy etish va keng qoilash ishlari jadallashib borayotganligini hisobga olib, hukumat tomonidan
2003-2010-yillarda davlat boshqaruvida elektron texnologiyalami joriy etish dasturi ishlab chiqildi.
Mazkur dastur davlat boshqaruvida elektron hujjatlar aylanishini keng targib qilish, fuqarolarga
ko’rsatilayotgan xizmatlar darajasini yaxshilash va hukumat tomonidan qabul qilinayotgan qaror va
qonunlami oshkoraligini ta’minlashga qaratildi. Bu dastur mamlakatda “Elektron hukumat”ni
shaklantirish yoiidagi jiddiy islohotlami boshlab berdi.Dasturni amalga oshirishning birinchi
bosqichida davlat boshqaruv organlarida davlat xizmatlari haqidagi maiumotlar (jumladan,
mansabdor shaxslaming qabul vaqti, xizmat telefonlari) joylashtirilgan veb sahifalari ochildi.
Ikkinchi bosqichda maiumotlami toiiq jamlagan davlat organlarini saytlardan qidirish imkoniyatini
beradigan maiumotlar bazasi tuzilib, turli murojaatlarga elektron pochta orqali javob berilishi
ta’minlandi. Ular fuqarolarga davlat portaliga kirib, bir qator “interaktiv xizmatlar” orqali turli
shakllami toidirish imkonini berdi. Uchinchi bosqichda moliyaviy va huquqiy xizmatlar ko’rsatish,
fuqarolar va xususiy korxonalar litsenziya hamda ruxsatnoma olishi, soliq deklaratsiyasini taqdim
etishi, jarima to’lashi va ijtimoiy imtiyozlar so’rab murojaat qilishlari uchun imkoniyatlar yaratildi.
Soddalashtirilgan shaklda har qanday mamlakatning ijtimoiy hayotini uch muhim subyektning
(davlat, mamlakat fuqarolari, biznes subyektlari) munosabatlarining o’zaro tengligini ta’minlash
uchun shart- sharoitlar yaratish, fuqarolik jamiyatiga xos munosabatlarini shakllantirish zamonaviy
axborot tizimining asosiy vazifasidir. Bu munosabatlarda davlat integratsiyalovchi omil
hisoblanadi.
Bunda davlatning integratsiyalovchi roli bunda uchta tizimosti munosabatlarda namoyon
bo’ladi:
- hukumat muassasalarining o’zaro va mahalliy davlat boshqaruv organlari bilan o’zaro
hamkorlik qilish uchun aloqalami tashkil etish (G2G) ; -hukumat muassasalari bilan mamlakat
iuqarolari o’rtasidagi o’zaro aloqalami amalga oshirish (G2C) ;
-hukumat muassasalari bilan biznes subyektlari o’rtasidagi o’zaro aloqalami yo’lga qo’yish
(G2B) ;
-AKTni joriy etish jarayonida Davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish vazifasi quyidagi
muammolami hal etishga yo’naltiradi:
173
-umumiy vazifalami hal etish maqsadida har xil hukumat tuzilmalarining samaraliroq
o’zaro hamkorligini qay tarzda tashkil etish mumkin (G2G) ;
-fuqarolarning manfaatlarini qanday qilib eng ko’p darajada hisobga olish va tegishli
Davlat muassasalarida ularga xizmat ko’rsatish sifatini qanday qilib oshirish mumkin (G2C) ;
Davlatning biznes subyektlari bilan o’zaro foydali munosabatlarini qanday qilib tashkil
etish mumkin (G2B).Davlat boshqaruvida AKT - bu davlat boshqaruv organlarida jami ichki va
tashqi aloqalami tegishli axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan qo’llab-quvvatlash va
ta’minlash tizimidir. Bu tizimda quyidagi jarayonlar amalga oshadi:
-kommunikatsiya tarmoqlari orqali axborotni qayta ishlash, uzatish va tarqatishning
elektron vositalari (shu jumladan, Intemet) asosida davlat boshqaruvini axborot kommunikatsiya
texnologiyalari bilan ta’minlash;
-davlat hokimiyati barcha tarmoqlari organlarining barcha toifadagi fuqarolarga elektron
vositalar orqali xizmat ko’rsatishi;
-davlat organiarining ishi to’g’risida fuqarolarga elektron vositalar orqali
xabarberish.2014-yilga kelib O’zbekistonda “elektron hukumat”ning samarali unsurlarini tashkil
etishga doir 20 dan ortiq loyihalar amalga oshirildi. Ularning ichida eng asosiylari quyidagilardan
iboratdir:
- O’zbekiston Respublikasining hukumat portali - gov.uz jismoniy va yuridik shaxslar, turli
davlat organlari, tashkilotlar, fuqarolik jamiyati institutlari o’zaro elektron-axborot infratuzilmasi
tizimini tashkil etuvchi unsurlari sifatida keng rivojlandi. Mamlakatda har qanday fuqaro yoki
tashkilot vakillari o’zlari istagan vaqtda davlat hokimiyati faoliyatiga doir to’liq axborotlami olishi
yoki portal orqali har qanday darajadagi hokimiyat organiga elektron so’rovnoma bilan murojaat
qila olish imkoniyatiga ega bo’ldi. Shuningdek, mazkur hukumat portalida mamlakatda Interfaol
davlat xizmatining (IDX) ochilishi (reestr.uz) davlat boshqaruvida axborot texnologiyalarini qoilash
sohasidagi katta qadam bo’ldi. IDX foqarolar, tashkilotlar, korxonalar, nodavlat notijorat
tashkilotlar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, o’zini o’zi boshqarish organlari deyarli barcha
jismoniy va yuridik shaxslarga telekommunikatsiya tarmoqlari orqaji axborot tizimi vositasida
xizmat ko’rsata boshladi. Hukumat qarorlari asosida bu xizmatning 100 dan ortiq tayanch davlat
xizmatlari tasdiqlandi. Davlat organlarida axborot texnologiyalaridan hamkorlikda foydalanish
asosan ichki boshqaruv yoki ishlab chiqarish samarasini oshirishga qaratildi. Bu xizmatning uchta
asosiy yo’nalishi - tadbirkorlar va investorlar (G2B) , davlat organlari (G2G) hamda fuqarolar va
xorijliklar (G2S) yo’nalishlari alohida va maxsus dasturlar bilan ta’minlandi. Shuningdek, xizmat
ko’rsatishning quyidagi turlaridan foydalanish tajribasi o’rnatildi:
- hammabop axborotlami e’lon qilish (tarqatish)
- tegishli axborot tizimlari, jumladan, Intemet orqali davlat axborot resurslari xizmatidan
foydalanish;
-bir tomonlama xatti-harakat
- elektron shakldagi turli hujjatlarni tarmoqqa kiritish imkoniyatini berish;
-ikki tomonlama axborot almashish - qabul qilish, tahlil (ko’rib chiqish) va so’rov bo’yicha
javob berish (buyurtmalar berish, murojaatlar qilish yoki ulami ishlab chiqish natijalarini taqdim
etish) kabi muassasa xizmatlari;
-elektron shakldagi toiaqonli maiumotlami amalga oshirish, jumladan, ulami taqdim etish
va xizmat haqini toiash. Shuningdek, bu jarayonning samarasini oshirish, jamiyatdagi voqeliklar va
hodisalami e’tiborga olish maqsadida, shuningdek, o’zaro xatti-harakatlar imkoniyatlari sifatida
“rasmiy veb-saytlardan foydalanuvchilar fikrlarini birlashgan forum maydoni va Forumda
o’rganishni ta’minlash, fommdagi muhokamalarga axborot xizmatlari vakillarini jalb etish” yo’lga
qo’yildi. Hukumat portalining (GOV.UZning) 3500 dan ortiq ishtirokchilaridan 20 dan ortig’i
ommabop resurs ekanligi bilan ajralib turadi, Unda 100 dan ortiq mavzuga doir bo’limlari, 10 dan
174
ortiq yangi servis va xizmatlar doimiy ravishda ishlab turadi. Keyingi o’n yillikda Qoraqalpog’iston
Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi, Vazirlar Kengashi, Toshkent shahar va viloyatlar hokimliklarining
barchasi Intemet tarmog’iga ulanib, ular uchun maxsus veb-saytlar ochildi. Fuqarolarning bu
saytlarga kirishlari uchun zamr bo’lgan imkoniyatlar yaratildi. Ayniqsa, hukumat portalining
(GOV.UZ) o’rnatilishi fuqarolarning markaziy davlat hokimiyati organlariga murojaat qilishlari,
muloqo’lga kirishlari uchun shart-sharoitlar yaratdi.“E-Kommunal.uz” portali uy-joy kommunal
xo’jaligi (UKX) sohasida umumiy axborot infratuzilmasi sifatida kommunal xizmat, uy- joy egalari
shirkati, nazorat organlari va aholining o’zaro axborot almashishini ta’minlab, bu sohadagi
boshqaruv faoliyatini rivojlantirish omili sifatida namoyon bo’lmoqda. Bu portalda qulay tarzda
O’zbekiston uy-joy va kommunal xizmati, shuningdek, barcha kommunal xizmatlaming interfaol
kalkulyatorlari va ta’riflariga doir axborotlar joylashtirilgan bo’lib, ular muttasil ravishda yangilanib
turadi. Har bir fuqaro portalga o’zining rasmi, o’zi to’g’risidagi maiumotlami, kommunal xo’jaligi
sohasidagi muammolami joylashtirishi mumkin. Bu axborotlar tegishli organlar tomonidan ko’rib
chiqilib, muammolami o’rganib, ularning yechimini topish bilan shug’ullanishlari uchun qulay
sharoitlar yaratilgan.
Tadbirkorlik subyektlaridan elektron shaklda moliyaviy va boshqa hisobotlami olish,
ularga doir statistik Ma’lumotlami qayta ishlab chiqish tizimini avtomatlashtirish (stat.uz, soliq.uz)
ham yildan-yilga rivojlanib bormoqda. Unda Davlat soliq qo’mitasining sayti joylashgan bo’lib, har
qanday fuqaro maslahatlar olishi mumkin, soliq hisobotlari, deklaratsiyalar va boshqa soliq tizimiga
tegishli hujjatlami elektron shaklda yuborishi, ularning javoblarini olishi mumkin. Shuningdek,
elektr energiyasi iste’molchilari uchun uzbekenergo.uz, xorijiy fuqarolarning viza olishlari uchun
mfa.uz, litsenziyalar uchun yagona portal license.uz kabilaming ochilishi, unda faoliyat ko’rsatish,
mxsat olishga doir axborotlaming joylashtirilganligi davlat va boshqa darajadagi boshqaruv
tizimlarida byurokratiyani kamaytirishga, aholi uchun dolzarb bo’lgan muammolami tezlik bilan
aniqlab, ularga nisbatan tegishli choralar ko’rishga shart-sharoitlar yaratadi.
O’zbekistonda Intemetga ulanish va uning xizmatlaridan foydalanish keng koTamda
asosan 1997-yildan boshlandi. Dastlab Naytov (http:
www.navtov.com
). O’znet (http:
www.uz.net
yoki (http:www.eastlink.uz) kabi provayd-kompaniyalari faoliyat ko’rsata boshladi, XXI asr
boshlaridan O’zbekistonda kompyuterlashtirish (ayniqsa, davlat muassasalari, ta’lim tizimi, tijorat
tashkilotlarida) , shaxsiy kompyuterlar va zamonaviy elektron aloqaning turlari (peyjer, uyali aloqa)
va optik tolali liniyalar tezlik bilan rivojlana boshladi.
Xalqaro Intemet tizimida O’zbekiston to’g’risida, mamlakatdagi turli idoralar va
muassasalar, kompaniya va firmalar, ta’lim tizimi (universitetlar, ilmiy-tadqiqot institutlari va
boshq.), tijorat tashkilotlari, bank, moliya, sug’urta tuzilmalari va boshqalar to’g’risida ma’lumotlar
mavjuddir. Maxsus rasmiy varaqchalarda O’zbekiston hukumati, O’zbekistondagi elchixonalar
(AQSH, Buyuk Britaniya, Turkiya, Rossiya va boshq.) va boshqa ko’plab mamlakatlar to’g’risida
ma’lumotlar berilgan. Ayni vaqtda, O’zbekistonga tegishli shaxsiy varaqchalar ham mavjud:
“Umid” varaqchasi, “O’zbek estradasi”, O’zbekiston televideniyasining “Axborot” dasturi (2000-
yildan boshlab) kabilar rivojlanib va takomillashib bormoqda. O’zbekistondagi yirik kutubxonalar -
Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi, O’zbekiston FA ning Fundamental
kutubxonasi, Tibbiyot kutubxonasi, Respublika ilmiy-texnika kutubxonasi kabilaming barchasi
Intemet tizimiga ulangan bo’lib, ular aholini axborotlar resurslari bilan taTninlashda muhim rol
o’ynamoqda.
O’zbekistonning barcha mintaqalarida (viloyat va tumanlarida) xalqaro Intemet tarmog’iga
ulanish “O’zPAK” Davlat kompaniyasining xalqaro kanallari orqali amalga oshirilmoqda.
Mamlakatda Intemet tizimidan foydalanuvchilar safi jadal sur’atlar bilan kengayib bormoqda. 2002-
yilda bor-yo’g’i 300 mingdan ortiq Intemet tizimidan foydalanuvchilar bo’lgan bo’lsa, bugungi
kunda ularning soni 6 milliondan ortib ketdi. Xususan, nodavlat ommaviy axborot vositalarini
175
qo’llab-quvvatlash, ularning moddiy-texnik bazasi va kadrlar salohiyatini mustahkamlash
maqsadida bir qancha jamoat tashkilotlari tashkil qilindi. O’z tarkibida 100 dan ortiq elektron
ommaviy axborot vositalarini birlashtirgan Nodavlat elektron ommaviy axborot vositalari milliy
assotsiatsiyasi, shuningdek, O’zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot
agentliklarini qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi shuiar jumlasidandir.
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2012-yiI 16- apreldagi “O’zbekiston
Respublikasida “Elektron ta’lim” milliy tizimini yaratish” investitsiya loyihasini amalga oshirish
chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-1740-sonli qarorini amalga oshirishni ta’minlash maqsadida
Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 25-iyulda “O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi huzurida ta’lim muassasalarida elektron ta’limni joriy etish markazini tashkil etish
to’g’risida”gi 228-sonli qarori qabul qilindi. Bu qaror o’z vaqtida va sifatli amalga oshirilishini
ta’minlash, shuningdek oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida yuqori texnologik
darajada o’quv jarayonini tashkil etish uchun elektron o’quv-metodik va axborot-kutubxona
resurslari, axborot tizimlari shakllantirilishini ta’minlovchi yagona organni tashkil qilishga qaratildi.
Mazkur qarorga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi hamda
O’zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligining O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta
maxsus ta’lim vazirligi huzurida Ta’lim muassasalarida elektron ta’limni joriy etish markazini
tashkil etish to’g’risidagi taklifi qabul qilindi.
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 2013-yil 27-iyunda qabul qilgan
“O’zbekiston Respublikasining Milliy axborot- kommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish
chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori bilan tasdiqlangan 2013-2020-yillarda O’zbekiston
Respublikasi telekommunikatsiya texnologiyalari, tarmoqlari va aloqa infratuzilmasini rivojlantirish
dasturining qabul qilinishi mamlakatimizda axborot resurslari, tizimlari va tarmoqlarini yanada
jadal rivojlantirishga shart-sharoitlar yaratdi. Hozirgi umumjahon axborot globallashuvi jarayonlari
axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini nafaqat davlat boshqaruvi va iqtisodiyo’li, balki axborot
tizimlari xavfsizligini ta’minlashda ham keng qo’llashni taqozo etmoqda. O’zbekiston axborot va
kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi xalqaro xavfsizlik tizimiga Markaziy Osiyoda
birinchilardan bo’lib qo’shildi. Mamlakat Prezidentining 2005-yil 5- sentabrda qabul qilingan
“Milliy axborot-kommunikatsiya tizimlarining kompyuter xavfsizligini ta’minlash borasidagi
qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida”gi qaroriga binoan “Uzinfocom” kompyutcr va axborot
texnologiyalarini rivojlantirish hamda joriy etish markazi huzurida “UZ-CERT” kompyuter
hodisalariga chora ko’rish xizmati tashkil qilindi.
Bu xizmat asosida Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat
qo’mitasi huzurida Axborot xavfsizligini ta’minlash markazi tuzildi. Bu markazning asosiy maqsadi
“Elektron hukumat” tizimi ma’lumotlar bazasi, resurslari va axborot tizimlari kompleksining
axborot xavfsizligini ta’minlash, davlat organlarining tegishli resurs va tizimlarining axborot
xavfsizligi siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishga ko’maklashishdan iboratdir. Markaz
axborot xavfsizligining zamonaviy tahdidlari haqida ma’lumotlar to’plash va tahlil qilish, “Elektron
hukumat” tizimi ma’lumotlar bazasi, resurslari va axborot tizimlari kompleksiga noqonuniy
kirishga oid harakatlaming oldini olishga qaratilgan tashkiliy va dasturiy-texnik qarorlar qabul
qilish bo’yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish faoliyati bilan shug’ullanadi. “Elektron hukumat”
tizimining axborot xavfsizligini ta’minlash sohasidagi me’yoriy-huquqiy bazani, shuningdek, milliy
intemet segmentini takomillashtirish borasida takliflar ishlab chiqish ham markaz faoliyati
yo’nalishlaridan biridir.
Mamlakatda “Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish markazi va Axborot xavfsizligini
ta’minlash markazining tashkil etilishi hamda ularning o’zaro hamkorligi O’zbekistonda milliy
axborot- kommunikatsiya tizimini rivojlantirishning muhim bosqichi bo’ldi. 2014-yilga kelib esa
mamlakatda 1400 ommaviy axborot vositasi faoliyat ko’rsata boshlagan bo’lsa, 2018-yilga kelib
176
ularning soni 1500 taga etdi. Ularning 62 foizi nodavlat ommaviy axborot vositalaridir. Hozirgi
davrga kelib mamlakat ommaviy axborot vositalari mamlakatimiz hamda dunyoda ro’y berayotgan
voqea-hodisalami keng yorita boshladi, aholi tafakkurini shakllantirish, huquqiy ongb va madaniyat
darajasini yuksaltirishda bevosita ishtirok etmoqda. Shuningdek, ular ftkrlar xilma-xilligini
ta’minlashga ko’maklashmoqda. Bu esa mamlakatimizni demokratlashtirish va jahon axborot
makdhiga integratsiyalashtirish sharoitida nihoyatda muhimdir. Shuningdek, O’zbekiston mustaqil
bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo’llab quvvatlash va rivojlantirish
jamoat fondi tashkil etilganidan buyon o’tgan vaqt davomida mamlakatimizda ommaviy axborot
vositalari faoliyatini rag’batlantirish bo’yicha yuzlab loyiha ishlab chiqilib, amalga oshirildi. Bu
borada 900 dan ziyod bosma va veb-nashrlar tahririyatlari hamda 4 ta axborot agentligi bilan faol
hamkorlik yo’lga qo’yildi.
Ommaviy axborot vositalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, mamlakatimizni
demokratlashtirish va modernizatsiya qilish jarayonlarini yoritishda ular ishtirokini faollashtirish
uchun fond tomonidan yuzdan ortiq bosma va intemet-nashrlarga grantlar ajratildi. O’zbekistonda
internet jumalistikasining jadal rivojlanayotgani zamon talabi bo’lib, bu yurtimizda global tarmoq
ham shiddat bilan taraqqiy etib borayotganidan dalolatdir. Agar 2010-yilda milliy domenda 10 ming
veb-sayt ro’yxatga olingan bo’lsa, hozirgi davrda ularning soni ikki barobardan ko’proqqa oshdi.
Provayderlami texnik jihozlashni bosqichma-bosqich modernizatsiya qilish, intemet trafikni
kuchaytirish va hajmini oshirish inobatga olingan holda, aholining global tarmoqdan foydalanish
sharoitlari taboro takomillashib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |