Microsoft Word 12 Foydalanilgan adabiyotlar

Qonunning 3-moddasida korrupsiyaga doir asosiy tushunchalarga doir quyidagi 
ta’riflar ifodalandi: 
korrupsiya  -  shaxsning  o’z  mansab  yoki  xizmat  mavqeidan  shaxsiy  manfaatlarini  voxud 
o’zga shaxslaming manfaatlarini ko’zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof 
ravishda foydalanishi, xuddi shuningdek, bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish; 
korrupsiyaga  oid  huquqbuzarlik  -  korrupsiya  alomatlariga  ega  bo’lgan,  sodir  etilganligi 
uchun qonun hujjatlarida javobgarlik nazarda tutilgan qilmish; 
manfaatlar to’qnashuvi - shaxsiy (bevosita yoki bilvosita) manfaatdorlik shaxsning mansab 
yoki  xizmat  majburiyatlarini  lozim  darajada  bajarishiga  ta’sir  ko’rsatayotgan  yoxud  ta’sir 
ko’rsatishi  mumkin  bo’lgan  hamda  shaxsiy  manfaatdorlik  bilan  fuqarolarning,  tashkilotlaming, 
jamiyatning  yoki  davlatning  huquqlari  va  qonuniy  manfaatlari  o’rtasida  qarama-qarshilik  yuzaga 
kelayotgan yoki yuzaga kelishi mumkin bo’lgan vaziyat. 
Shuningdek,  qonunda  kormpsiyaga  qarshi  kurashning  asosiy  prinsiplari  sifatida 
qonuniylik;  fuqarolarning  huquqlari,  erkinliklari  va  qonuniy  manfaatlari  ustuvorligi;  ochiqlik, 
shaffoflik  va  tizimlilik;  davlat  va  fuqarolik  jamiyatining  o’zaro  hamkorligi;  korrupsiyadan 
ogohlantirish  vajavobgarlikning  muqarrarligi  bo’yicha  choralar  ustuvorligi  kabilar  mustahkamlab 
qo’yilgan. 
Qonunda  korrupsiyaga  qarshi  kurash  sohasida  davlat  siyosatining  asosiy  yo’nalishlari 
sifatida quyidagilar belgilab qo’yildi: 
-  aholining  huquqiy  savodxonligi  va  huquqiy  madaniyatini  oshirish,  jamiyatda 
korrupsiyaga nisbatan toqatsizlikni shakllantirish; 
-  davlat  va  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarida  korrupsiyadan  ogohlantirish  bo’yicha 
choralami amalga oshirish; 
-  korrupsion  huquqbuzarliklami  o’z  vaqtida  aniqlash,  ularning  oqibatlari,  sabablari  va 
keltirib chiqargan sharoitlami bartaraf etish hamda kormpsion huquqbuzarliklar sodir etilgani uchun 
muqarrar jazolash tamoyilini tatbiq etish. 
Shu  bilan  birga, Qonunda davlat boshqaruvi sohasida korrupsiyadan ogohlantirish bo’yicha qator 
choralar belgilandi. Jumladan, davlat organlari faoliyatining ochiqligi va hisobdorligini ta’minlash, 
parlament  va  jamoatchilik  nazorati,  mansabdor  shaxslar  faoliyati  sifatini  baholash  hamda  ishga 
qabul qilish va mansab pillapoyalaridan ko’tarilishda ochiqlik va xolislik tamoyili asosida tanlovlar 
asosidagi  saralashlarga  amal  qilish  mexanizmlarini  joriy  etish  belgilandi.  Davlat  organlari 
xodimlarining  huquqiy  maqomi  aniqlanib,  ulami  ijtimoiy  himoya  qilish,  moddiy  ta’minotini 
oshirish va mehnat faoliyatini har tomonlama rag’batlantirish choralarini ko’rishga shart-sharoitlar 
yaratildi. 
Ijtimoiy-iqtisodiy  va  tadbirkorlik  sohalarida  korrupsiya  yuz  bermasligi  yoki  undan  voqif 
etish qator choralar qatoridan ma’muriy va byurokratik to’siqlami bartaraf etish, turli ro’hatga olish, 
ruxsat  berish  va  litsenziyalash  jarayonlarini  soddalashtirish  va  ulami  rasmiylashtirish  tezkorligini 
oshirish,  davlat  organlarining  nazorat-tekshimv  vakolatlarini  optimallashtirish  hamda  ular  bilan 
tadbirkorlik  subyektlari  o’rtasida  o’zaro  munosabatlarining  uzoqdan  masofaviy  tarzda  bog’lana 
olish shakllarini joriy etish belgilandi. 

---

149 
Shuning  uchun  ham  Qonunda  davlat  organi  xodimi  biror-bir  shaxs  tomonidan  uni 
kormpsion  huquqbuzarlikni  sodir  etishga  da’vat  qilish  holati,  shuningdek,  boshqa  xizmatchilar 
tomonidan shu kabi holatlaming amalga oshirilishi bo’yicha unga oshkor bo’lgan ma’lumotlami o’z 
rahbari  yoki  huquqni  muhofaza  qilish  organlariga  murojaat  etish  huquqlari  belgilab  qo’yildi. 
Mazkur  majburiyatlaming  amalda  bajarilmasligi  qonunchilikka  muvofiq  tegishli  ravishda 
jazolanishi qoidasi o’rnatildi. Komipsion jinoyat to’g’risida axborot bergan shaxs davlat himoyasi 
ostiga  olinadigan  bo’ldi.  Shuningdek,  mazkur  qoida  yolg’on  maiumotlami  taqdim  etuvchi 
fuqarolarga nisbatan amal qilmasligiga e’tibor qaratildi. 
Qonunning alohida moddalari bilan har qanday fuqaro turli tashkilotlar vadavlat organlari 
faoliyati,  o’ziga  yoki  boshqa  shaxslar  gumhiga  taalluqli  qabul  qilinayotgan  me’yoriy  aktlar 
to’g’risida ma’lumot olish huquqiga ega ekanligi belgilab qo’yildi. Davlat organlari, fuqarolarning 
o’zini o’zi boshqarish organlari vanodavlat tashkilotlar tomonidan OAVga korrupsiya bilan bog’liq 
hodisalar,  dalillar,  voqealar  vajarayonlar  to’g’risida  maiumotlami  taqdim  etishi  uchun  qulay 
sharoitlar yaratildi. 
Mazkur chora-tadbirlaming yangi va yanada samarali tizimini yaratish, korrupsiyaga qarshi 
kurashishning huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish maqsadida qabul qilingan “Korrupsiyaga 
qarshi  kurashish  to’g’risida”gi  Qonun  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  sohasidagi  huquqiy 
munosabatlarini  to’liq  qonuniy  tartibga  solishga,  davlat  organlari,  tashkilotlar  hamda  fuqarolik 
jamiyati  institutlari  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  korrupsiyaga  qarshi  chora-tadbirlar 
samaradorligini oshirishga, fuqarolarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish orqali 
jamiyatda  kormpsiyaning  har  qanday  ko’rinishlariga  toqat  qilmaslik  muhitini  yaratishga  xizmat 
qilishi bilan ham ahamiyatlidir. 
Qonunda  kormpsiyaga  qarshi  kurashishning  asosiy  prinsiplari  va  bu  boradagi  davlat 
siyosatining  muhim  yo’nalishlari  mustahkamlab  qo’yildi.  Qonun  fuqarolar  huquq  va  erkinliklari 
himoya qilinishini ta’minlashning qo’shimcha huquqiy kafolatlarini yaratdi, shuningdek, u xususiy 
mulk huquqiga g’ayriqonuniy tajovuzlar qilishdan, tadbirkorlik subyektlarfning faoliyatiga asossiz 
aralashuvlami cheklashlardan himoya qila boshladi. 
Qonunning  5-moddasiga  binoan  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  sohasidagi  davlat 
siyosatining asosiy yo’nalishlari quyidagicha belgilandi: 
-  aholining  huquqiy  ongi  va  huquqiy  madaniyatini  yuksaltirish,  jamiyatda  korrupsiyaga 
nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirjsh; 
- davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini olishga doir chora-
tadbirlami amalga oshirish; 
- korrupsiyaga oid huquqbuzarliklami o’z vaqtida aniqlash, ularga chek qo’yish, ularning 
oqibatlarini,  ularga  imkon  beruvchi  sabablar  va  shart-sharoitlami  bartaraf  etish,  korrupsiyaga  oid 
huquqbuzarliklami sodir etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta’minlash. 
Qonunning 7-moddasiga binoan korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha faoliyatni amalga 
oshiruvchi  davlat  organlari  sirasiga  quyidagilar  kiritildi:  Bosh  prokuratura;  Davlat  xavfsizlik 
xizmati;  Ichki  ishlar  vazirligi;  Adliya  vazirligi;  O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  prokuraturasi 
huzuridagi  Soliq,  valyutaga  oid  jinoyatlarga  va  jinoiy  daromadlami  legallashtirishga  qarshi 
kurashish  departamenti;  Korrupsiyaga  qarshi  kurashish  bo’yicha  faoliyatni  qonun  hujjatlariga 
muvofiq boshqa davlat organlari ham amalga oshiradi. 
Shu  bilan  birga,  qonunda  kormpsiyaga  qarshi  kurashish  bo’yicha  faoliyatni  amalga 
oshimvchi  va  unda  ishtirok  etuvchi  organlar  hamda  tashkilotlaming  faoliyatini  muvofiqlashtirish 
uchun  Kormpsiyaga  qarshi  kurashish  bo’yicha  Respublika  idoralararo  komissiyasini  tashkil  etish 
ham  nazarda  tutildi.  Idoralararo  komissiyani  shakllantirish  va  uning  faoliyati  tartibi  O’zbekiston 
Respubiikasi  Prezidenti  tomonidan  belgilanishi  nazarda  tutildi.  Qoraqalpog’iston  Respublikasida, 

---

150 
viloyatlarda  va  Toshkent  shahrida  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  bo’yicha  hududiy  idoralararo 
komissiyalar tashkil etilishi belgilandi. 
Unga  muvofiq  tarzda  idoralararo  komissiyaning  asosiy  vazifalari  sifatida  quyidagilar 
belgilandi: 
- korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat dasturlarini ishlab chiqish hamda amalga 
oshirishni tashkil etish; 
-  korrupsiyaga  oid  huquqbuzarliklaming  oldini  olishga,  ulami  aniqlashga,  ularga  chek 
qo’yishga, ularning oqibatlarini, shuningdek, ularga imkon beruvchi sabablar va shart-sharoitlami 
bartaraf etishga doir chora-tadbirlami ko’rish; 
- korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish; 
- hududiy idoralararo komissiyalar faoliyatini muvofiqlashtirishdan iborat. 
Ma’lumki,  jamiyatda  kormpsiyaga  qarshi  kurash  samaradorligini  oshirishda  keng 
jamoatchilikning  ishtiroki  ta’minlanmasa,  undan  kutilgan  natijalarga  erishib  bo’lmaydi.  Mazkur 
qonunning  e’tiborli  jihati  shundaki,  unda  fuqarolarning  o’zini  o’zi  boshqarish  organlari,  nodavlat 
notijorat  tashkilotlari,  fuqarolarning  va  ommaviy  axborot  vositalari  kabi  fuqarolik  jamiyati 
institutlarining ham korrupsiyaga qarshi kurashishda ishtirok etishiga doir yangi huquqiy asoslar va 
qoidalar mustahkamlab qo’yildi. Unga asosan, keng jamoatchilik, o’zini o’zi boshqarish organlari 
yoki  nodavlat  tashkilotlar  qonunga  muvofiq,  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  sohasidagi  davlat 
dasturlarini va boshqa dasturlami ishlab chiqish hamda amalga oshirishda, aholining huquqiy ongi 
va  huquqiy  madaniyatini  yuksaltirishda,  jamiyatda  korrupsiyaga  nisbatan  murosasiz  munosabatni 
shakllantirishda ishtirok etishi; kormpsiyaga qarshi kurashish to’g’risidagi qonun hujjatlarining ijro 
etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi. 
Mazkur  Qonunning  12-,  16-,  18-  va  20-moddalari  bevosita  ta’lim  tizimi  jarayonida 
qo’llanilishi moljallandi. Qonunning 16-moddasiga asosan, davlat organlari va boshqa tashkilotlar 
kormpsiyaga  qarshi  kurashish  maqsadida  aholining  huquqiy  ongi  va  huquqiy  madaniyatini 
yuksaltirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish bo’yicha zamr 
chora-tadbirlami ko’rib borishlari lozim. 
Shuningdek, davlat organlari va boshqa tashkilotlar xodimlarining huquqiy savodxonligini 
oshirish  uchun  davlat  organlari  va  boshqa  tashkilotlar  o’z  mansabdor  shaxslarining  va 
xodimlarining korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi huquqiy savodxonligini, jumladan, huquqiy 
bilimlari darajasini oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlami ham amalga oshirib borishlari nazarda 
tutildi. 
Qonunda  ta’lim  muassasalarida  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  sohasidagi  huquqiy  ta’lim 
va tarbiyani olib borishga ham alohida urg’u berildi. Kelgusida ta’lim muassasalarida korrupsiyaga 
qarshi kurashish sohasidagi huquqiy  ta’lim va tarbiya davlat tomonidan  belgilab qo’yilgan ta’lim 
standartlariga muvofiq amalga oshiriladi. 
Davlat ta’limni boshqarish organlari va ta’lim muassasalari korrupsiyaga qarshi kurashish 
sohasidagi  davlat  siyosatining  asosiy  yo’nalishlarini  inobatga  olgan  holda  ta’lim  muassasalarida 
huquqiy  ta’lim  va  tarbiyaga,  mutaxassislami  kasbiy  tayyorlashning  sifatini  oshirishga,  ta’lim 
dasturlarini doimiy ravishda takomillashtirib borishga qaratilgan chora-tadbirlami ishlab chiqishlari 
belgilab qo’yildi. 
 Shuningdek,  Qonunda  davlat  boshqaruvi  sohasida  korrupsiyaning  oldini  olishga  doir 
quyidagi chora-tadbirlar belgilandi: 
 
-  davlat  organlari  faoliyatining  ochiqligini  va  ularning  hisobdorligini  ta’minlash,  davlat 
boshqaruvi tizimining samaradorligini oshirish, davlat organlarining, ular mansabdor shaxslarining 
mas’uliyatini kuchaytirish; 
 
- kormpsiyaga qarshi kurashish sohasida davlat organlarining faoliyati ustidan parlament va 
jamoatchilik nazoratini amalga oshirish. 

---

151 
Mazkur qonunda ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha sohalarida uchrashi mumkin bo’lgan 
kormpsiyaga  oid  jinoyatlaming  oldini  olish  va  ularga  qarshi  kurashish  samaradorligini  oshirish 
uchun  zamr  barcha  tartib-tamoyillar  hamda  ularning  huquqiy  asoslari  mustahkamlab  qo’yildi.  Bu 
esa mamlakatimizda kormpsiyaga qarshi kurashni takomillashtirishga oid islohotlaming yangi davri 
boshlanganligini va bu jarayonda kormpsiyaga qarshi kurashish davlatning ustuvor vazifasi ekanligi 
e’tirof etildi. 
Mazkur Qonunning qabu qilinishi nafaqat davlat organlarining kormpsiyaga qarshi kurash 
olib borishining huquqiy asoslarini yaratdi, balki mamlakatda fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga 
ham  shart-  sharoitlar  yaratdi:  birinchidan,  kormpsiyaga  qarshi  kurashning  shaffofligi  o’rnatildi; 
ikkinchidan,  kormpsiyaga  qarshi  kurash  uchun  fuqarolik  jamiyati  institutlariga  ham  vakolatlar  va 
huquqlar  berildi;  uchinichidan,  qonunga  binoan  fuqarolar  huquqiy  madaniyatini  oshirish  ularning 
kormpsiyani  fosh  etishda  faol  ishtirok  etishini  ta’rninlaydi;  to’rtinchidan,  fuqarolik  jamiyatining 
ijtimoiy  va  iqtisodiy  tayanchi  –  mulkdorlar  ijtimoiy  qatlami  korrapsiyaviy  tajovuzlardan 
himoyalanishi  natijasi  o’laroq  mamlakat  iqtisodiyo’lini  rivojlantirishga  ko’proq  ta’sir  etadi; 
beshinchidan, jamiyatda ma’naviyat va axloq me’yorlariga itoat etish va amal qilish kuchayadi.