Microsoft Word Èáòèäîèé11. doc

2-asosiy savol: 

Ibtidoiy to’da jamoasida mehnat, jinsiy munosabatlar 

 

Maqsad: 

Ibtidoiy to’da jamoasida mehnatning rolini tushuntirish, jinsiy 

munosabatlarni ta’riflab berish, ibtidoiy oila tushunchasini izohlab berish. 

 

IDENTIV O’QUV MAQSADLARI: 

2.1. Ibtidoiy to’dada mehnat va uning o’rnini tushuntiradi. 

2.2. Ibtidoiy to’dadagi jinsiy munosabatlarni izohlaydi. 

2.3. Qon-qarindoshlik oila haqida tushunchaga ega bo’ladi. 

 

Insonning hayvonot olamidan ajralib chiqishi mehnat tufayli 

bo’lganligi ma’lumdir. Mehnat o’zidan o’zi insonning tabiatga jamoa tarzida 

ta’sir etish formasi bo’lgan. Hatto eng oddiy mehnat turlariga o’tish faqat 

jamoada bo’lishi mumkin edi, ya’ni xulq-atvorning ijtimoiy formalari 

sharoitlarida mumkin edi. 

SHuning  uchun ham ibtidoiy jamoa tarixi va 

antropogenezning ilk bosqichlarida oziq-ovqatni topish va taqsimlashda 

hayvoniy egaizmni bostirish kelib chiqa boshlagan. Bu jarayon tabiiyki, aynan 

o’zaro yordam va aloqalar mustahkam bo’lgan jamoalarning boshqa to’da va 

tabiiy ofatlarga qarshi tura olishga va yashab kelishga imkon bergan. 

Hayvoniy egaizmni yo’q qilish ayniqsa muste davrida yaqqol namoyon 

bo’ladi. 

Ibtidoiy to’dadagi tabiiy va ijtimoiy jihatlar kurashining asosiy yo’llaridan 

biri jinsiy munosabatlar bo’lgan. Bu sohada hayvoniy instinktlar ayniqsa kuchli 

namoyon bo’lib, rivojlanib borayotgan jamiyat tomonidan qattiq ta’sirga 

uchragan. Ma’lumki, hozirgi davrda primatlarning ayrim turlari, masalan 

shimpanze maymunlari, to’da bo’lib yashab, unda ayrimlari juft oila bo’lib 

yashasa, boshqa birlarida bitta katta erkak jinsidagi maymun qolib bir nechta 

urg’ochi jinsidagi maymunlar bo’ladi. Ibtidoiy to’dadagi jinsiy munosabatlar 

ham ushbu munosabatlarga o’xshash bo’lgandir. Urg’ochilar uchun ko’plab 

janjallar kelib chiqadi. SHuning uchun ham ayrim olimlarning fikricha, ibtidoiy 

jamoa faqatgina unda zoolik oilalarni birlashtirgan va katta yoshdagi 

erkaklarni o’zaro bir birini chidagan holdagina, ya’ni tartibsiz jinsiy 

munosabatlarning o’rnatilishi yoki promiskuitetning o’rnatilishi sharoitida 

paydo bo’lishi mumkin bo’lgan. Hozirgi kunda ham ayrim qoloq qabilalarda 

promiskuitet bayramlari nishonlanib keladi. 

Biroq, boshqa fikrga ko’ra, ibtidoiy to’da hayvonlardan haramlik oilaviy 

munosabatlarni merosga olgan bo’lib, jinsiy hayot reglamentlashtirilgan edi. 

---

SHunday bo’lsa, ibtidoiy to’da bir necha haram birlashmalaridan iborat 

bo’lganini, ularning o’z boshliqlari (eng kuchli erkaklari) o’lgani tuyfayli, 

yoki ayollar uchun janjallar tufayli qayta guruhlarga taqsimlanishini tan 

olshimiz kerak. 

L.G.Morgan o’zining "Qadimgi jamiyat" degan asarida nikoh-oila 

munosabatlarining eng qadimgi formasi qon-qarindloshlik Oilasi bo’lgan. 

Morganning ta’kidlashicha, qon-qarindoshlik oilada nikoh birligi faqat bir 

avlod kishilarini - ya’ni barcha qarindoshlarni, opa-akalar, ularning ota-onalari 

avlodlari, ularning bobo-momolari avlodlarini o’zida mujassam etgan. Turli 

avlodlar o’rtasida nikoh munosabatlari ta’qiqlangan. 

Hozirgi kunda deyarli hamma tadqiqotchilar Morgan gipotezasini xato 

deb tan oldilar va bu muammo hozirgi kunda ham dolzarb bo’lib turmoqda.