Microsoft Word 1-amaliy ish 1

1. HFХning asosiy tushunchalari. 
Хavf
– xayot-faoliyat xavfsizligining markaziy tushunchasi bo’lib, u xodisa, jarayon va 
ob’ektlarning inson sog’lig’iga to’g’ridan-to’gri yoki bilvosita ma’lum sharoitda qanday darajada 
zarar yetkazish qobiliyatini ko’rsatadi, ya’ni ko’ngilsiz oqibatlarga olib keladi. 
Тaxlilning maqsadiga ko’ra xavfni xarakterlovchi belgilar soni ko’payishi yoki kamayishi 
mumkin. ХFХ dagi xavfga berilgan yuqoridagi ta’rif mavjud bo’lgan standart tushunchalarni (xavfli 
va zararli ishlab chiqarish omillari) o’ziga tortuvchi, xamda faoliyatning xamma turlarini xisobga 
oluvchi juda salmoqli tushunchadir. 
Har qanday energiyaga, kimyoviy yoki biologik faol tashkil qiluvchilarga ega bo’lgan, 
hamda parametrlari inson hayot - faoliyat kechirish sharoitlariga to’g’ri kelmaydigan 
ko’rsatkichlarga ega bo’lgan har qanday tizim xavf tug’diradi. 
Хavfsizlik 
- bu faoliyatning shunday bir xolatiki, bunda ma’lum bir ehtimollik bilan 
xavflarning yuzaga kelishi bartaraf qilingan bo’ladi. 
Хavfsizlik bu insonlar oldiga ko’yilgan maqsaddir. HFХ esa maqsadga erishishning
vositasi, yo’li va usullaridir. 
Хavflar 
taksonomiyasi
tushunchasi 
xavflarni 
ma’lum 
bir 
belgisi 
bo’yicha 
klassifikatsiyalash, sinflash yoki guruhlashdir. Хavf ko’p belgilarga ega bo’lgan murakkab iyerarxik 
tushunchadir. Modomiki shunday ekan, faoliyat xavfsizligi soxasida ilmiy bilimlarni tashkil 
qilishda, xavflarning tabiatini chuqur aniqlashda va bilishda xavflarni taksonomiyalash muxim rol 
o’ynaydi
Xavflar 
Xavfsizlik 

---

3
Хavflar nomenklaturasi
ma’lum belgisiga ko’ra xavflarning tizimlashtirilgan nomi, 
tushunchalari ro’yxatidir. Xozirgi kunda xavflar nomi bo’yicha alfavit tartibida nomenklatura 
qilingan. Хavflar nomenklaturasining bir qismi quyida keltirilgan. 
Ajal, alanga, alkogol, buzilish, vakum, vulqon, vaxima, gaz, gerbitsid, daxshat, dard, 
dinamik zo’riqish, yemirilish, yomg’ir, yong’in, zo’riqish, zaxar, zilzila, ifloslanish, ichkilik, 
kasallik, kamchilik, kuyish, loy, lat yemoq, loyqalanish, lazer nurlari, magnit maydoni, 
momaqaldiroq, meteoritlar, mikroorganizmlar, namlanish, pulsatsiya, pasayish, radiatsiya, 
rezonans, sogaymoq, saqlanish, sirpanish, tebranish, tok urishi, toymoq, uzilish, urmoq, ultratovush, 
xujum, xavf, charchash, shamol, shovqin, elektr toki, elektr maydoni, yaxmalak, yadro. 
Aniq, maqsadli ilmiy izlanishlar olib borilganda xar bir aloxida ob’ektlar uchun (ishlab 
chiqarish, sexlar, ish joylari, jarayonlar, kasblar va x.k.) xavflar nomenklaturasi tuziladi. 
Хavflar kvantifikatsiyasi -
murakkab tushuncha bo’lgan xavflarni baholash, sifat jihatdan 
aniqlash uchun sonli tavsiflarni joriy qilishdir.
Amalda kvantifikatsiyaning sonli, balli va boshqa usullari qo’llaniladi. Хavflarni 
baxolashning eng keng tarqalgan usuli “tavakkal”dir.
Хavflarni identifikatsiyalash –
xavflarni identifikatsiyalash deganda hayot faoliyati 
xavfsizligini ta’minlashga yo’naltirilgan oldini olish va tezkor tadbirlarni amalga oshirish uchun 
xavflarning zarur va yetarli bo’lgan miqdoriy (sonli), vaqtiy, fazoviy va boshqa tavsiflarni topish, 
aniqlash va belgilash jarayoni tushuniladi. 
Identifikatsiya jarayonida aniq masalalarni yechish uchun muxim bo’lgan xavflar 
nomenklaturasi, xavflarning sodir bo’lish extimolligi, fazoviy lokalizatsiyasi, ya’ni yuzaga kelish 
joyining koordinatalari, ko’riladigan taxminiy zarar va shunga o’xshash ko’rsatkichlar aniqlanadi. 
Faoliyatning potensial xavfga ega ekanligi hakida aksioma –
Insoniyat tajribasi shuni 
ko’rsatadiki faoliyatning har qanday turida potensial xavf mavjuddir. Demak, faoliyatning hech 
qanday bir turida mutloq (absolyut) xavfsizlikga erishib bo’lmaydi. Bu tasdiq aksioma xarakteriga 
ega. Bu aksiomaning metodologik va evristik ahamiyati kattadir.