Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

 
3. Bozor konʻyunkturasi holati va istiqboldagi rivojlanish koʻrsatkichlari hamda 
baholash uslublari. 
 
Konʻyunktura tahlili oʻz ichiga ishlab chiqarish va isteʻmolning hajmi, tarkibi, bir tovarning 
boshqasining oʻrnini egalay olish imkoniyati, tovar zahiralari, narxning oʻzgarishi, reklama xizmati, 
bozor  ishtirokchilarining  oʻrganishni  oladi.  Bozor  konʻyunkturasini  muntazam  ravishda  oʻrganib 
borish savdo faoliyatini muvaffakiyatli   yakuniga imkon beradi. Har davrda bozor konʻyunkturasi 
qaysi  tovar  chiqarishni  koʻpaytirish,  qaysi  tovarga  talabning  kamayishi  haqida  aniq  maʻlumotlar 
beradi.  Bu  maʻlumotlar  ishlab  chiqarish  uchun  ham  savdo  firmasi  uchun  ham  zarurdir.  Bozor 
konʻyunkturasi bozorda muvozanatni mavjudligi yoki buzilganligi bilan xarakterlanadi. Shunga koʻra 
bozor konʻyunkturasi ijobiy va salbiy, qulay va noqulay boʻlishi mumkin. 
Bozor  konʻyunkturasi  ayrim  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  miqyosiga  va  sotib  oluvchilarning 
xarid qobiliyatiga bogʻliqdir, narx- navoga, modaning oʻzgarishiga qarab har xil boʻladi. Bozorning 
kelajakdagi  holatini  ishlab  chiqarishning  texnikaviy  ahvoli,  unga  sarflangan  qoʻshimcha  resurslar, 
ularning qaytarib berish muddatlari, tovar zahiralari dinamikasi, eksport va import, shuningdek narx 
- navodagi oʻzgarishlar yoʻnalishiga qarab aniqlash mumkin. Bu bilan tovar taklifi oʻrganiladi. 

---

Investisiya summasi va tuzilishiga, mehnat predmetiga boʻlgan talab va korxona, tashkilotlar 
pul  sarfining  yoʻnalishiga  qarab,  shuningdek  aholi  xarid  qobiliyatining,  uning  tovarlar  bilan 
taʻminlanishini darajasini hisobga olib talab oʻrganiladi.   
Uzoq muddatli oʻsish imkoniyalarini aniqlash va konʻyunktura tahlili bir -biri bilan bogʻliq va 
u bir-birini toʻldira boradi.  
 Sifatli tahlil qilish uchun toʻplangan maʻlumotlarni 3 ta guruhga boʻlinadi: 
  - oʻtgan davr konʻyunktura maʻlumotlari; 
  - tadqiq qilinayotgan davr konʻyunktura maʻlumotlari; 
  - kelgusidagi konʻyunkturaga taʻsir etuvchi maʻlumotlar.  
 Konʻyunkturani tahlil qilish shakli boʻlib, konʻyunktura sharhi boʻlib hisoblanadi.   
Konʻyunkturani tahlil qilish savollariga oʻtishdan avval konʻyunkturani koʻrsatkichlar tizimini 
koʻrib chiqish darkor. 
Koʻrsatkichlar 
shartli 
ravishda 
makro 
va 
mikro 
koʻrsatkichlarga 
boʻlinadi. 
Makrokoʻrsatkichlarga  -  umumxoʻjalik  konʻyunkturasini  tavsiflovchi  koʻrsatkichlar:  yalpi  milliy 
mahsulot,  yalpi  milliy  daromad,  ishlab  chiqarish  koʻrsatkichlari,  tovar  oborot  koʻrsatkichlari,  pul 
muomalasi koʻrsatkichlari, isteʻmol koʻrsatkichlar kiradi. Mikrokoʻrsatkichlarga esa alohida tovarlar 
bozorini  tavsiflovchi  koʻrsatkichlar  kiradi:  ishlab  chiqarish  koʻrsatkichlari,  mahsulot  sotilishi  va 
isteʻmoli, narx dinamikasi va x.k. 
Umumxoʻjalik  konʻyunkturaning  tahlilini  izlanishni  maqsadiga  koʻra  ikkita  yoʻl  olib  borish 
mumkin:  
1.  
Agar maʻlum bir vaqtning ichida konʻyunkturaning rivojlanish tendensiyalari va surʻatlarini 
bilib  olish  masalasi  qoʻyilgan  boʻlsa,  u  holda  konʻyunktura  tahlili  shu  vaqtning  ichida  uning 
dinamikasini oʻrganish yoʻli bilan olib boriladi, 
2.  
Agar eng oxirgi sanaga konʻyunktura holatini aniqlash masalasi qoʻyilgan boʻlsa, u holda 
iqtisodiy siklning fazasini va faza ichidagi misol tariqasidagi joyini aniqlash yoʻli bilan olib boriladi. 
Shuni eʻtiborga olish kerakki, konʻyunktura tahlili va uzoq tendensiyalarning rivojlanishini aniqlash 
oʻzora bogʻliq va bir - birini toʻldiradi. 
Konʻyunktura tahlili jamiyatning xoʻjalik hayotining qiyinligini hisobga olmagan holda u yoki 
bu qarashlarni tasdiklaydigan oʻzboshimchalik bilan tanlangan omillar va statistiktik maʻlumotlarga 
yondoshib  emas,  balki  bir-biriga  qarama-qarshi  hodisalarning  yigʻindisiga  yondashish  kerak. 
Konʻyunktura tahlilining shakli  bu konʻyunktura  sharhi va maʻlumotnomasidir. 
Mahsulotni  ishlab  chiqarishni  belgilanganligiga  qarab,  mahsulotni  absolyut  birligi 
oʻlchovlarida ishlab chiqarib, ishlab chiqarish davrini davomiyligi, isteʻmolchilar doirasi tezroq  yeki 
sekinroq konʻyunkturani oʻzgarishini aks ettiradi. 
Baʻzi  tarmoqlar,  masalan  qora  metallurgiya,  havo  va  suv  transporti,  qurilish    belgilangan 
isteʻmolchilar  uchun  oldindan  buyurtma  qilish    tizimi  boʻyicha  ishlaydilar.  Boshqalar  esa,  yaʻni 
avtomobil , radioelektron va shu kabilar qisqa muddat ichida ishlab chiqariladi va bozorda nomaʻlum 
isteʻmolchilarga  sotiladi.  Uzoq  muddatli  tovarlarni  ishlab  chiqarishni  qisqarishi  yoki  oʻz  ishi 
natijasida  ishlab  chiqarish  konyunkturasini  yaxshilash  yoki  yomonlash  aniq  koʻrsatkichi  boʻlib 
hisoblanmaydi. Chunki katta buyurtma portfelining kattaligi yoki shunday tarmoqlarda uning yoʻqligi 
mahsulot  ishlab chiqarish dinamikasining iqtisodiy siklning dinamikasidan rad etadi.