Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

4.6-rasm. Kichik tadbirkorlik subektida buxgalteriya hisobini tashkil etish sxemasi (ikki 

yoqlama yozuv usuli asosida) 

 

Kichik  tadbirkorlik  subekti  davlat  ro‘yxatidan  o‘tib,  bankda  schot  ochib;  soliq,  sug‘urta, 

nafaqa  fondi,  bandlik  xizmati  va  boshqa  tegishli  davlat  organlari  va  nodavlat  tashkilotlaridan 

ro‘yxatdan  o‘tganidan  so‘ng  faoliyat  boshlaydi.  Bunda  avvalo  mavjud  mablag‘lari  va  mablag‘lar 

manbalarini umumlashtirib dastlabki balans tuziladi. 

Soddalashtirilgan  buxgalteriya  hisobining  kombinatsiyalashgan  shakli,  agar  kichik 

tadbirkorlik subektlarida mahsulot ishlab chiqarish yoki ish bajarish bilan shug‘ullanilmasa tashkil 

etiladi. Bunda quyidagi hisob qaydnoma foydalaniladi: 

a) asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish qaydnomasi; 

BALANS va hisobotning boshqa shakllari 

Xo

‘

jalik muomalalarini hisobga olish daftari  

(К-1 shakl) 

Hisob-kitob schyotlari bo

‘

yicha hisob-kitoblarni 

hisobga olish qaydnomasi 

Dastlabki hujjatlar 

P

ul

 m

ab

la

g

‘

la

ri

 v

a 

qi

m

m

at

li

 

qo

g‘

oz

la

rn

i h

is

ob

ga

 o

li

sh

 

da

ft

ar

i  

A

so

si

y 

vo

si

ta

la

rn

i h

is

ob

ga

 

ol

is

h 

da

ft

ar

i 

Is

hl

ab

 c

hi

qa

ri

sh

 

za

xi

ra

la

ri

ni

hi

so

bg

a 

ol

is

h 

da

ft

ar

i  

Is

hl

ab

 c

hi

sa

ri

sh

 x

ar

aj

at

la

ri

ni

 

va

 m

ah

su

lo

t c

hi

qi

sh

in

i 

hi

so

bg

a 

ol

is

h 

da

ft

ar

i 

Y

os

h 

m

ol

 v

a 

pa

rr

an

da

la

rn

i 

hi

so

bg

a 

ol

is

h 

da

ft

ar

i 

S

ha

rt

no

m

al

ar

ni

, 

jo

‘

na

ti

la

di

ga

n 

va

 k

el

ib

 

tu

sh

ad

ig

an

 h

uj

ja

tl

ar

ni

 

ro

‘

yx

at

ga

 o

li

sh

 d

af

ta

ri

 

---

 

b) moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish qaydnomasi; 

v) kapital quyilmalarni hisobga olish qaydnomasi; 

g) tovar-moddiy zaxiralarni hisobga olish qaydnomasi; 

d) boquvdagi va o‘stirishdagi hayvonlarni hisobga olish qaydnomasi; 

e) xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; 

j) boshqa debitorlik qarzlarni hisobga olish qaydnomasi; 

z) pul mablag‘larini hisobga olish qaydnomasi; 

i) mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; 

k) hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; 

l) mehnatga haq to‘lash bo‘yicha hisob-kitoblarni hisobga olish qaydnomasi; 

m) boshqa majburiyatlarni hisobga olish qaydnomasi; 

n) xususiy kapitalni hisobga olish qaydnomasi; 

o) hisobot davri xarajat(sarf)larini hisobga olish qaydnomasi; 

p)  dehqonchilik  mahsulotlarini  ishlab  chiqarish  xarajatlari  va  mahsulot  chiqishini  hisobga 

olish qaydnomasi; 

r) chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot chiqishini hisobga olish 

qaydnomasi; 

s) yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari va xizmatlarini hisobga olish qaydnomasi; 

t) sof foyda (zarar) ni hisoblash qaydnomasi; 

u) xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish Jamlanma qaydnomasi. 

Yuqorida  sanab  o‘tilgan  qaydnomalarning  har  biri,  qoidaga  ko‘ra  buxgalteriya  hisobida 

qo‘llaniladigan schotlarning bittasi bo‘yicha muomalalarni hisobga olish uchun qo‘llaniladi.  

Buxgalteriya  hisobning  soddalashtirilgan  shaklini  qo‘llash  sharoitida,  xo‘jalik  muomalasi 

shaxmat  yozuvi  ko‘rinishida  bir  marta  yoziladigan  jurnal-orderdan  farqli  bo‘lib,  har  bir  xo‘jalik 

muomalasi ikkita usul bilan rasmiylashtiriladi: bitta qaydnomada – schotning debeti bo‘yicha yozuv, 

kreditlanuvchi schotni ko‘rsatgan holda («korrespondensiyalanuvchi schot» grafasida), boshqasida 

esa korrespondensiyalanuvchi schotning krediti bo‘yicha bir vaqtning o‘zida debetlanuvchi schotni 

ko‘rsatilgan holda.  

Ushbu  qaydnomalarning  jami  umumlashtiruvchi  shaxmat  qaydnomasini  jamlanma 

qaydnomasi to‘ldirish uchun asos bo‘lib, unda tegishli qaydnomada ko‘rsatilgan har bir schotning 

debeti  va  krediti  bo‘yicha  yozuvlar  aks  ettiriladi.  Umumlashtiruvchi  shaxmat  qaydnomasining 

mazmuni gorizont bo‘yicha qaydnomalarning nomyerlarini ularning o‘sib borish tartibida, vyertikal 

bo‘yicha  esa  schotlar  raqamlarining  o‘sib  borish  tartibi  va  nomlaridan  iborat.  Yozuvlar 

qaydnomalardan  tegishli  schotlar  bo‘yicha  kredit  oborotlarini  «Korrespondensiyalanuvchi  schot» 

grafasi  bo‘yicha  ushbu  oborotlarni  tegishli  schotlarning  debetiga  tarqatib  yozish  (raznoska)  yo‘li 

bilan amalga oshiriladi.  

Shaxmat  qaydnomasi  qo‘llaniladigan  schotlar  bo‘yicha  oylik  umumlashtiruvchi  registr 

hisoblanadi  va  nazorat  ahamiyatiga  ega.  U  nafaqat  joriy  oy  uchun  axborotlarni  umumlashtirish 

maqsadida, balki buxgalteriya hisobi schotlari bo‘yicha amalga oshirilgan yozuvlarning to‘g‘riligini 

o‘zaro  tekshirish  uchun  ham  xizmat  qiladi.  Xususan,  bu  tarqatib  yozish  vaqtida  aniqlanib,  uning 

natijasida  har  bir  schot  bo‘yicha  jamlangan  debet  summasi  mazkur  schot  bo‘yicha  tegishli 

qaydnomada aks ettirilgan debet oboroti summasiga teng bo‘lishi lozim.  

Har bir schotning debeti bo‘yicha aniqlangan jami summalar qo‘shiladi. Aniqlangan natija 

schotlarning  krediti  bo‘yicha  umumiy  oborotlar  summasiga  teng  bo‘lishi  lozim.  Har  bir  schot 

bo‘yicha  debet  va  kredit  oborotlari  oborot  qaydnomasiga  o‘tkazilib,  unda  har  bir  schot  bo‘yicha 

hisobot davridan keyingi oyning birinchi sanasiga qoldiq chiqariladi (3.7-rasm). 

 

 

 

 

 

 

 

Dastlabki  

hujjatlar 

Analitik hisob  

qaydnomalari va  

kartochkalari 

Sintetik hisob  

qaydnomalari va  

kartochkalari 

Кassa  

Shaxmat  

qaydnomasi 

Balans va  

hisobotlar 

---