Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

3.6. Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi 

Ushbu o‘zaro bog‘liqlik quyidagilarda namoyon bo‘ladi:  

1) 

joriy hisobda schotlar boshlang‘ich balans ma’lumotlariga asosan ochiladi;  

2) 

boshlang‘ich qoldiqlar aktiv schotlarning chap tomoniga, passiv schotlarning esa o‘ng tomoniga 

yoziladi, ya'ni ular balansda ham tegishli moddalar bo‘yicha shunday joylashgan; 

                                                 

*

*

Xronologik(grek. Chronos – vaqt) – Hodisalarning vaqt oralig

‘

idagi ketma-ketligi 

 

---

 

 

3) 

schotlarning boshlang‘ich qoldiqlarini va hisobot davridagi xo‘jalik muomalalarini hisobga olgan 

holda  chiqarilgan  oxirgi  qoldiqlari  keyingi  hisobot  sanasi  uchun  balans  tuzishda  birlamchi 

ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi; 

4) 

balans  ko‘rsatkichlarining  mazmunini  ochib  berish  tegishli  schotlarda  aks  ettirilgan  oborotlar 

to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qo‘llash bilan namoyon bo‘ladi. 

Masalan,  balansning  «Tovarlar»  (180-satr)  moddasi  bo‘yicha  ikkala  firmaning  qoldig‘i  10 

mln. so‘mni tashkil etgan, ammo ushbu tovarlarning yillik oboroti birinchi firmada 120 mln. so‘m, 

yoki yillik zaxiraning 1/12 qismi, ya'ni bir oylik zaxira; ikkinchi firmada ushbu ko‘rsatkich 20 mln. 

so‘m, ya'ni u yarim yillik zaxiraga ega.  

Schotlar  va  balans  o‘rtasidagi  o‘zaro  bog‘liqlikning  mazmunini  quyidagi  misollarda  ochib 

beramiz:  

Faraz qilaylik, «Sharq» fermer xo‘jaligining 2011 yil 1 dekabrga balansi quyidagicha:  

Aktiv 

Satr 

kodi  

Hisobot 

davri  

boshiga  

(ming 

so‘m) 

Passiv 

Satr kodi 

Hisobot 

davri 

boshiga 

(ming 

so‘m)  

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Asosiy vositalar  

012 

310 

Ustav kapitali 

410 

460 

Tovar-moddiy zaxiralari  

140 

190 

Kreditor qarzdorlik  

601 

221 

Shu jumladan:  

 

 

Shu jumladan:  

 

 

Ishlab chiqarish zaxiralari 

(Materiallar) 

150 

90 

Mol yetkazib beruvchilar 

va pudratchilarga 

qarzdorlik  

610 

75 

Tayyor mahsulot* 

170 

100 

Budjetga to‘lovlar 

bo‘yicha qarzdorlik  

680 

12 

Kassadagi pul mablag‘lari  

330 

6 

Davlatning maqsadli 

fondlariga to‘lovlar 

bo‘yicha qarzdorlik  

700 

40 

Hisob-kitob schotidagi pul 

mablag‘lari  

340 

175 

Mehnat haqi bo‘yicha 

qarzdorlik  

720 

94 

Balans 

400 

681 

Balans 

780 

681 

Rahbar________________ Bosh buxgaltyer __________ 

 

«Sharq» fermer xo‘jaligida dekabr oyida quyidagi xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan:  

1. 10 dekabrdagi 6-sonli schot bo‘yicha shartnoma bahosi 80 000 so‘mlik Material «Zenit» zavodidan 

olingan.  

2. Xodimlarga ish haqi hisoblangan – 47 000 so‘m  

3. Hisoblangan ish haqidan yagona ijtimoiy to‘lov uchun ajratma hisoblandi – 15510 so‘m.  

4. Xo‘jalik ehtiyojlari uchun hisob-kitob schotidan pul olindi va kassaga kirim qilindi – 5 000 so‘m. 

5. «Zenit» zavodiga olingan Materiallar uchun qarz hisob-kitob schotidan o‘tkazildi (1 muomalaga 

qarang) – 80 000 so‘m.  

Ushbu muomalalarni aks ettirish tartibi quyidagicha:  

1) 

Balans aktivi va passivi moddalari ma’lumotlariga asosan aktiv va passiv schotlarni 

ochib, ularga qoldiqlarni o‘tkazamiz:  

0100-“Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar” (mashina va uskunalar); 

1000-“Xom-ashyo va Materiallar ”; 

2000-“Asosiy ishlab chiqarish ”; 

2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar ”; 

5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari ”; 

5110-“Hisob-kitob schoti ”. 

8300-“Ustav kapitali”; 

6010-“Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar”; 

---

 

 

6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar ” 

6520-“Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar”; 

6410-“Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik ”. 

2) Dekabr oyida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarining iqtisodiy mohiyatini ko‘rsatamiz:  

1. 

Ombordagi ishlab chiqarish zaxiralari ko‘payadi va bir vaqtning o‘zida majburiyatlar (kreditor 

qarz) ko‘payadi.  

2. 

Korxonaning joriy xarajatlari va ish haqi bo‘yicha majburiyatlari ko‘paygan.  

3. 

Davlatning maqsadli fondlari oldidagi majburiyatlar ko‘paygan. 

4. 

Hisob-kitob schotida pul mablag‘lari kamaygan va kassada ko‘paygan.  

5. 

Hisob-kitob  schotidagi  pul  mablag‘lari  kamaygan  va  mol  yetkazib  beruvchilarga  qarzlar 

kamaygan.  

Yuqorida  keltirilgan  xo‘jalik  muomalalarini  ularning  iqtisodiy  mazmunidan  kelib  chiqqan 

holda  schotlarda  aks  ettiramiz.  Har  bir  schot  bo‘yicha  oborotlarni  jamlab,  oy  oxiriga  qoldiq 

chiqaramiz.