Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

1.8-rasm 

Buxgalteriya hisobi predmeti va metodining o‘zaro bog‘liqligi  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кorxona  

mablag‘lari (aktivlar), mablag‘lar 

manbalari(passivlar)ning holati va 

harakati hamda xo‘jalik jarayonlarida 

(ta’minot, ishlab chiqarish, 

realizatsiya) sodir bo‘ladigan 

muomalalar to‘g‘risidagi 

1) Axborotlarning 

miqdor 

ko‘rsatkichlarini 

ifodalash uchun: 

2) Axborotlarning 

sifat 

ko‘rsatkichlarini 

ifodalash uchun: 

a) hisob obektlarini dastlabki 

kuzatish, o‘lchash va ro‘yxatga 

olish 

b) hisob obektlarini qiymat 

o‘lchovida ifodalash 

a) hisob obektlarini joriy 

tartibda guruhlash, aks ettirish 

va nazorat  

b) aktivlar, passivlar va 

xo‘jalik jarayonlarini davriy 

guruhlash va umumlashtirish 

Hujjatlashtirish  

Inventarizatsiya  

Baholash 

Кalkulyatsiya  

Schotlar tizimi 

Ikki yoqlama yozuv 

Balans  

Hisobot  

---

 

 

 

2 MAVZU. HUJJATLASHTIRISH, INVENTARIZATSIYA,BAHOLASH VA 

KAL`KULYATSIYA 

2.1.Buxgalteriya hujjati, hujjatlashtirish va hujjatlarni turkumlash 

Buxgalteriya  hujjati  -  bu  xo‘jalik  muomalasi  faktining  haqiqatda  mavjudligini  yoki  sodir 

bo‘lganligini  yoki sodir  bo‘lishi lozimligini isbotlovchi, mas'ul shaxslar imzosi bilan tasdiqlangan 

yozma  guvohlikdir.  Hujjatlar  xo‘jalik  muomalalari  sodir  bo‘lgan  vaqtda  yoki  sodir  bo‘lishi  bilan 

tuzilishi va ularning mazmunini to‘liq aks ettirishi kyerak. 

Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi uslubining muhim usullaridan biri bo‘lib, uning mazmuni 

xo‘jalik  muomalalarini  yozma  ravishda  dastlabki  qayd  qilish  va  ularning  haqiqatda  sodir 

bo‘lganligini isbotlashdan iboratdir. 

Buxgalteriya  hujjatlari  xo‘jalik  faoliyatini  boshqarish,  nazorat  va  tahlil  qilishda  ulkan 

iqtisodiy va huquqiy ahamiyatga ega. 

Korxona resurslaridan foydalanish haqidagi tezkor ma’lumotlarni olish, xo‘jasizlik hollarini 

aniqlash va buning aybdorlarini aniqlashda buxgalteriya hujjatlarining iqtisodiy ahamiyati kattadir. 

To‘g‘ri  tashkil  etilgan  hujjatlashtirish  faqat  xo‘jasizlik  va  suyiste'mol  qilish  hollarini  aniqlabgina 

qolmay,  balki  uning  oldini  olishga  ham  yordam  beradi.  Buxgalteriya  hujjatlari  ulkan  huquqiy 

ahamiyatga  ham  egadir.  O‘z  vaqtida  va  to‘g‘ri  rasmiylashtirilgan  buxgalteriya  hujjatlari  xo‘jalik 

muomalalarini  amalga  oshirish  va  ular  qonuniyligining  yagona  isbotidir.  Ular  boshqa  xo‘jalik 

yurituvchi subektlar va shaxslar bilan da'volar va har xil kelishmovchiliklarni sud hal qilishda dalil 

sifatida, hamda hisob yozuvlarini yozishda yagona qonuniy asos bo‘lib xizmat qiladi. 

Shuningdek, soliqlarni tekshirishda ham buxgalteriya hujjatlari xo‘jalik muomalasining sodir 

bo‘lganligi yoki uni amalga oshirish huquqi to‘g‘risida yozma guvohlik ahamiyatiga ega va xo‘jalik 

muomalalarini  buxgalteriya  hisobida  aks  ettirishning  to‘g‘riligi  hamda  ishonchliligini  tekshirishda 

muhim vositasi hisoblanadi. Shuning uchun hujjat yo‘qligi – xo‘jalik muomalasi yo‘q degan qoida 

har bir buxgaltyer uchun asosiy qoidalardan biri bo‘lishi lozim. Har qanday hujjatning yo‘qligi yoki 

noto‘g‘ri  rasmiylashtirilganligi  xo‘jalik  yurituvchi  subektning  o‘z  xodimlari,  investorlari, 

aksiyadorlari, davlat nazorat (ko‘pincha soliq) organlari va hokazolar bilan jiddiy muammolarga olib 

kelishi mumkin. Bunda dastlabki hujjatlar quyidagi hollarda hisobga qabul qilinishi mumkin: 

— 

to‘liq, to‘g‘ri va aniq rasmiylashtirilgan; 

— 

xo‘jalik muomalasini amalga oshirish uchun vakolatli shaxslar tomonidan imzolangan. 

Shunday  qilib,  dastlabki  hujjatlarni  to‘g‘ri  rasmiylashtirish  va  tekshirishni  bilish  – 

buxgaltyerlarning malakali ishlashini asosidir.  

Buxgaltyerlarning dastlabki hujjatlar bilan ishlash quyidagi huquqiy-me’yoriy hujjatlar bilan 

tartibga solinadi: 

1) 

O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonuni (7,8-moddalar) 

2) 

O‘zbekiston Respublikasining «Elektron hujjat aylanish to‘g‘risida»gi qonuni 

3) 

O‘zbekiston Respublikasining «Elektron imzo to‘g‘risida»gi qonuni 

4) 

Buxgalteriya  hisobida  hujjatlar  va  hujjatlar  aylanuvi  to‘g‘risidagi  nizom.  (O‘zbekiston 

Respublikasi Moliya vazirining 2003 yil 23 dekabrdagi 131-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan) 

Buxgalteriya  hisobida  hujjatga  asosan  tegishli  yozuvlarni  yozish  uchun  hujjatlarda  sodir 

bo‘lgan  xo‘jalik  muomalasi  to‘g‘risida  to‘liq  ma’lumot  aks  ettirilishi  lozim.  Hujjatlarda  aks 

ettiriladigai bunday ma’lumotlarga rekvizitlar

3

 deyiladi. 

Buxgalteriya  hisobi  to‘g‘risidagi  qonunning  9-moddasiga  muvofiq  dastlabki  hujjatlarning 

majburiy rekvizitlari quyidagilardir: 

 

korxona(muassasa)ning nomi; 

 

hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy; 

 

xo‘jalik operatsiyasining nomi, mazmuni va miqdor o‘lchovi (natura holida va pulda ifodalangan 

holida); 

 

mas'ul shaxslarning shaxsiy imzolari. 

                                                 

3

 Rekvizit (lot. Requisitium – talab qiinadigan, zarur) 

 

---

 

 

Shuningdek,  O‘zbekiston  Respublikasining  «Elektron  hujjat  aylanishi  to‘g‘risida»gi 

qonuning 6-moddasiga muvofiq elektron hujjatning majburiy rekvizitlari quyidagilardan iborat: 







 

elektron raqamli imzo; 







 

elektron hujjatni jo‘natuvchi yuridik shaxsning nomi yoki elektron hujjatni jo‘natuvchi jismoniy 

shaxsning familiyasi, ismi, otasining ismi; 







 

elektron hujjatni jo‘natuvchining pochta va elektron manzili; 







 

hujjat yaratilgan sana.  

Xo‘jalik faoliyati jarayonida sodir bo‘ladigan muomalalar mazmuni, tayinlanishi va shakliga 

ko‘ra turli xil hujjatlarni qo‘llashni talab qiladi. 

Buxgalteriya  hujjatlari  tayinlanishi,  axborotlarni  shakllantirish  tartibi,  muomalalarni 

qamrab olish usuli, axborot ta’minoti tizimidagi maqomi, tuzilgan joyi, qatorlar (pozitsiyalar) soni,