Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

kalkulyatsiya  deyiladi.  Kalkulyatsiyaning  rejadagi,  normativ,  kutilayotgan  (provizor)  va  hisobot  kabi 

turlari  mavjud.  Hisobot  kalkulyatsiyalari  buxgalteriya  hisobi  schotlaridagi  yozuvlar  asosida  tuziladi. 

Kalkulyatsiyalash qoidalarini yuqori organlar belgilaydi va ular barcha korxonalar uchun majburiydir. 

Buxgalteriya hisobi schotlarida aks ettirilgan korxona mablag‘lari, mablag‘lar manbalari, xo‘jalik 

jarayonlari  va  ularning  natijalari  to‘g‘risidagi  ma’lumotlar  vaqti-vaqti  bilan  balans  tarzida 

umumlashtirilishi zarur. Balansda xo‘jalik mablag‘lari to‘g‘risida ma’lumotlar aks ettirilib, unda xo‘jalikda 

qanday  mablag‘lar  mavjudligi  va  ular  qaysi  manbalar  hisobidan  tashkil  topganligi  hamda  maqsadli 

tayinlanishi  ko‘rsatiladi.  Balans  mavjud  mablag‘lar  bilan  ularning  tashkil  topish  manbalarini  taqqoslab, 

xo‘jalik ahvolini o‘rganish imkonini beradi. 

Xo‘jalik yurituvchi subektlarning moliya-xo‘jalik faoliyati haqida xulosa chiqarish uchun xo‘jalik 

mablag‘lari,  ularning  tarkibi  va  tashkil  topish  manbalarini  ko‘rsatuvchi  ma’lumotlarga  ega  bo‘lgan 

balansdan  tashqari,  korxonadagi  ayrim  bo‘limlar  xo‘jalik  faoliyatining  umumiy  ko‘rsatkichlari,  xo‘jalik 

faoliyatining maxsus tomonlarini tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar ham zarur bo‘ladi. Bunday ko‘rsatkichlarga 

ega  bo‘lish  buxgalteriya  hisobi  metodining  muhim  usullaridan  bo‘lgan  hisobot  yordamida  yerishiladi. 

Ma'lum  davr  uchun  xo‘jalik  faoliyatini  aks  ettiruvchi  umumlashtirilgan  va  o‘zaro  aloqadorlikni 

ta'minlaydigan ko‘rsatkichlarni aks ettiruvchi shakllar yig‘indisi hisobot deyiladi. 

Yuqorida ko‘rib chiqilgan buxgalteriya hisobi metodini tashkil etuvchi usullar (elementlar) ning har 

biri ma'lum darajada mustaqil bo‘lishi bilan birga boshqalarining amal qilishlari uchun birlamchi muhim 

shart-sharoit  ham  hisoblanadi.  Bu  esa  fanning  predmeti  hisoblangan:  mablag‘lar,  manbalar  va  xo‘jalik 

jarayonlari hamda unda sodir bo‘ladigan xo‘jalik muomalalari o‘rtasida sabab-oqibatli dialektik bog‘liqlik 

mavjudligi bilan izohlanadi. Shu bilan birga ularni buxgalteriya hisobi tizimida to‘liq, uzluksiz va obektiv 

aks ettirishga eirishiladi.  

Shunday  qilib,  buxgalteriya  hisobi  predmeti  va  metodi  o‘rtasida  ham  sabab-oqibatli  dialektik 

bog‘liqlik mavjud (1.8-rasm). 

---