Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

15.2.O’simlikchilik  tarmoqlari iqtisodiyotini 

o’rganish xususiyatlari 

 

Bozor  iqtisodiyoti  qonunlari,  mexanizmlari  va  kategoriyalari  talablarini  hamda  madaniy 

qishloq xo’jaligi ekinlarining botanik, agrotexnik va boshqa xususiyatlarini hisobga olib ular quyidagi 

turkumlar bo’yicha hisob-kitob qilinadi va rivojlanish natijalari baholanadi: 

1. Boshoqli va dukkakli don ekinlari mahsulotlari; 

2. Texnika ekinlari mahsulotlari; 

3. Kartoshka ekini mahsulotlari; 

4. Sabzavot ekinlari mahsulotlari; 

5. Poliz ekinlari mahsulotlari; 

6. Chorva ozuqalari va ekinlari mahsulotlari; 

7. Mevali dov-daraxtlar mahsulotlari; 

8. Tokzorlar mahsulotlari; 

9. Pillachilik, tut daraxtlari mahsulotlari; 

---

 

 

285 

10.Gulzorlar mahsulotlari; 

11.Ixota daraxtlar va o’rmonzorlar mahsulotlari; 

12.Tabiiy pichanzorlar va yaylovlar mahsulotlari va boshqalar. 

Yuqorida keltirilgan madaniy ekinlar o’z navbatida kichik guruhlarga bo’linadi. Masalan, don 

ekinlari oziq-ovqatga, yem-xashakka va boshqa maqsadlarga foydalanilishi bo’yicha, texnika ekinlari 

–  tola,  shakar,  yog’  beruvchi  va  boshqa  turlarga  bo’linib  hisob-kitob  qilinadi,  oxirgi  natijalari 

baholanadi. 

Madaniy  o’simliklar  mayda  guruhlarining  o’ziga  xos xususiyatlarini  har  tomonlar  hisobga 

olib, ularning natura va qiymat shaklidagi iqtisodiy samaradorligini oshirishning nazariy va amaliy 

ko’rsatkichlar tizimi yaratilgan. Ularga quyidagilar kiradi: 

1.Yerni ekishga tayyorlash, ekinlarni eki shva parvarish qilish, hosilni yig’ib olish usullari. 

2.Elita va tovar urug’lar, ko’chatlar yetishtirish va ulardan foydalanish. 

3.Ekinlarni almashlab ekish rejalaridan foydalanish. 

4.Mineral va organik o’g’itlardan me’yoriy darajada foydalanish. 

5.Mashinalar tizimini yaratish va foydalanish. 

6.Zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurashish. 

7.Sug’orish usullarini takomillashtirish. 

8.Ekinlar hosildorligini hisob-kitob qilish. 

9.Ekinlar mahsulotlarini sifati buyicha navlarga bo’lish. 

10.Mahsulotlardan sof va qayta ishlangan holda foydalanishni va saqlashni tashkil etish. 

11.Ekinlar  ekish,  parvarish  qilish,  hosilni  yig’ib  olish  va  boshqa  jarayonlarda  mehnatni 

me’yorlash, razryadlarga bo’lish, mehnatni tashkil etishva unga haq to’lash. 

12.Tarmoqlarda kapital quyilmalardan foydalanish samaradorligini oshirish. 

13.Mahsulotlar  tannarxi,  sotish  baholari,  rentabellik  ko’rsatkichlarini  to’g’ri  hisoblash  va 

tahlil etishva hokazo. 

Ayrim va guruh ekinlar bo’yicha texnologik jarayonlarni tashkiliy va iqtisodiy munosabatlari, 

tarixiy  davrlar  bo’yicha  tahlil  qilish  va  baholash  o’ta  murakkab  ishdir.  U  maxsus  ilmiy  tadqiqot 

institutlarining izlanish natijalari asosida bajariladi. Ushbu darslikda O’zbekiston Respublikasining 

rivojlanish  yillaridagi  erishilgan  yutuqlari  va  ayrim  kamchiliklarni  qisqa  muddatlarda  kamaytirish 

chora-tadbirlari bayon etilgan, xolos. 

 

 

---

 

 

286