Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

To’rtinchidan,

  qishloq  xo’jaligi  mehnat  resurslarini    safarbar  qilish  sferasi  sifatida  katta 

ahamiyatga  ega.  Bu  tarmoqda  2012  yilda  3,3  mln.    kishi  band  bo’lib,  u  xalq  xo’jaligi  faol 

xodimlarining 26,7 % ini tashkil  etadi. Har yili qishloq xo’jaligi o’z xodimlarining bir qismini boshqa 

tarmoqlarga o’tkazib iqtisodiyotning bu tarmoqlarida ish kuchini takror ishlab chiqarishga katta  hissa 

qo’shadi.  

Beshinchidan,

 qishloq xo’jaligining mamlakat iqtisodiyotidagi roli yana shu bilan aniqlanadiki, 

u umumxalq masalalarini hal qilish uchun  zarur bo’lgan jamg’arishning muhim manbai hisoblanadi. 

Bu  tarmoqda    mamlakat  xalq  xo’jaligida  tashkil  topgan  qo’shilgan  qiymatning  30  foizga  yaqini 

yaratiladi. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari va ulardan qayta ishlangan tovarlarni sotishdan jami valyuta 

tushumining 40–50 foizi tashkil topadi. 2012 yilda birgina paxta tolasi eksportidan 1259,7 mln. va 

oziq-ovqat mahsulotlari eksportidan 877,2 mln. AQSh dollarilik tushum kelgan. 

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining xalq xo’jaligining boshqa  tarmoqlaridan farq qiladigan 

o’ziga xos xarakterdagi xususiyatlari ham mavjud:  

qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining birinchi 

xususiyati shundan iboratki,

 tarmoqda yer-suv resurslari, o’simlik va tabiiy hayvonot dunyosi, tirik 

organizmlar, biologik mehnat vositalaridan foydalaniladi. Bu yerda ishlab chiqarish jarayoni obyektiv 

sharoitlarga, tirik organizmlarning rivojlanishi va o’zgarish tezligiga bog’liq. Bu shart-sharoitlardan 

---

 

 

 

58 

 

foydalanish  dehqonchilik  va  chorvachilik  tarmoqlarida  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilishning  ilg’or 

shakllarini hamda xodimlarga haq to’lashni tanlashda muhim ahamiyat kasb etadi.  

Qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishining  ikkinchi  xususiyati  shuki,

  bu  tarmoqda  bosh  ishlab  

chiqarish  vositasi  yer  resurslari  hisoblanadi.  Agar    sanoatda  (qazilma  sanoatdan  tashqari)  yer 

korxonalarni  joylashtirish  uchun  makon  bo’lib  xizmat  qiladigan  bo’lsa,  qishloq  xo’jaligida  esa  u 

asosiy va  almashtirib  bo’lmaydigan ishlab chiqarish vositasidir. Mehnat jarayoni va  mahsulot  ishlab  

chiqarish  qishloq  xo’jaligida  bevosita  yer  bilan,  uning  sifati,  undan  foydalanish    jarayoni  bilan 

bog’liq.  Qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishi  katta  yer  maydonlarida  agregatlar  yordamida  amalga 

oshiriladi. Qishloq xo’jaligi ishlab  chiqarishida suv hamda energetik resurslarga talab juda yuqori 

hisoblanadi.  

Qishloq  xo’jaligi  ishlab    chiqarishining  uchinchi  xususiyati

    Yuqorida  keltirilgan  ikki  

xususiyatidan    kelib    chiqadi.  Unda  takror  ishlab  chiqarish  iqtisodiy  jarayoni    tabiat    bilan  

chambarchars bog’langan, mahsulot ishlab chiqarish biologik sikl bilan bog’liq.  

Qishloq  xo’jaligi    ishlab    chiqarishining    to’rtinchi    xususiyati

  tuproq-iqlim  sharoitiga 

bog’liqligidir. Qishloq xo’jaligi ekinlarining hosildorligi yillar bo’yicha iqlim sharoitiga qarab, ob-

havoga qarab o’zgarib turadi, bu esa o’z navbatida chorvachilikning rivojlanishiga, qishloq xo’jaligi 

ishlab chiqarishining samaradorligiga ta’sir qiladi. Olimlarning tadqiqotlariga ko’ra, ko’pgina qishloq 

xo’jaligi tarmoqlarida teng harajatlarga teng natija olinmaydi.  

Qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishining  beshinchi  xususiyati  shuki,

  bu  tarmoqda  suv 

resurslaridan foydalanish muhim rol o’ynaydi.  

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining oltinchi  xususiyati shuki,

 bu yerda ish vaqti bilan ishlab 

chiqarish  davri  mos  kelmaydi.  Qishloq  xo’jaligida  ishlab  chiqarish  davri  ish  vaqtidan  uzoqqa 

cho’ziladi.  Bu  shu  bilan  xarakterlanadiki,  biologik  jarayon  bevosita  kishilarning    ishtirokisiz  ham 

davom  etaveradi.  Masalan,  kuzgi  ekinlardan,    bug’doyni    yetishtirish  uchun  200-230  kun  talab 

qilinadi, ish vaqti esa 25-30 kunni tashkil qiladi, xolos. Yomon ob-havo bo’lsa, ish  vaqti  shuncha  

qisqa  bo’ladi.  Kapital  va  mehnat  ham  shunga    qarab    sarflanadi.  Ishlab  chiqarish  davri  bilan  ish 

vaqtining mos kelmasligi qishloq xo’jaligida ishlarning mavsumiyligini ketirib chiqaradi. Sanoatning 

ko’pchilik tarmoqlarida  esa mehnatning sarflanishi to’xtovsiz amalga oshiriladi va mavsumiylikni 

kamaytiradi.