Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

Bu ko’rsatkichlarning har biri o’zi mustaqil ahamiyatga ega, ammo  tovar fondining  

absolyut miqdori hal qiluvchi ahamiyatga ega.  

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida tovarlilik darajasi muhim ahamiyatga ega bo’lib, u sotilgan 

mahsulotni    yalpi    mahsulotga    bo’lib    topiladi  va  foizlarda  ifodalanadi.  Alohida  mahsulot  turi 

bo’yicha  tovarlilik  darajasini  aniqlashda    yalpi  mahsulot    va  tovar  mahsulot  natural  ko’rinishda 

foydalaniladi.  Ma’lum  bir    tarmoqning    yoki    butun  qishloq  xo’jaligining  tovarlilik  darajasini 

aniqlashda yoki har xil mahsulot chiqaradigan turli tarmoq tovarlilik darajasini solishtirganda  yalpi 

sotilgan    mahsulotning    qiymat  ko’rinishidan  foydalaniladi.  Bunda  yalpi  mahsulot  va  sotilgan 

mahsulot  bir  xil  bahoda  baholanishi  maqsadga  muvofiqdir.  Amaliyotda  tovarlilik  darajasi 

quyidagicha hisoblanadi: 

 

100

*

YaMK

 

YaM;

SMK

 

SM;

Td

=

 

 

Bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining tovarlilik darajasi 2 ta 

omil:  talab  va    taklif    bilan    aniqlanadi.  ko’pchilik  qishloq  xo’jaligi  tovar  ishlab  chiqaruvchisi 

mahsulotga  bo’lgan  ichki  ishlab  chiqarish  iste’molini  chegaralab,  chegaralab  tovarlilik    darajasini 

ko’tarishga  harakat  qiladi.  Tovar  mahsulot    miqdorini    ko’paytirish  maqsadida  quyidagi  tadbirlar 

amalga oshiriladi: 

1.Qishloq  xo’jalik  ekinlari  hosildorligi  va  mollar  mahsuldorligini    oshirish  hisobiga  yalpi 

mahsulot ishlab chiqarishni o’stirish. Masalan: 1 yilda 1 ta sigirdan 2500 kg sut sog’ib olinsa, uning 

tovarlilik  darajasi 80% - 85% bo’lsa, 5000 kg sog’ib olinganda, u 90%  -  95%  ko’tarilishi mumkin; 

2.Mahsulotlarning ishlab chiqarish jarayonida sarflanishini qisqartirish; 

3.Urug’lik  va  yemning  sifatini  yaxshilash,  shuningdek  sanoat  ishlab  chiqaradigan  sun’iy  va 

omuxta ozuqalardan foydalanish;  

4 Mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida, uni saqlashda va sotishda yo’qotishlarni qisqartirish. 

Korxonada mahsulot sotishga katta imkoniyat bo’lishi mumkin, lekin har bir ma’lum davrda 

mahsulotga bozor talabi chegaralangan bo’ladi. Bu esa mahsulotning to’liq sotilmasligiga, sotilmagan 

qoldiqning  vujudga  kelishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  mahsulot  tovarlilik  darajasini  ko’tarish 

yo’llaridan biri yaxshi tashkil qilingan marketingdir. 

Quyidagi jadvalda ayrim qishloq xo’jaligi mahsulotlarining tovarliligi to’g’risidagi ma’lumotlar 

tahlili keltirilgan(3-jadval).