Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

Asosiy  vositalar

  qishloq  xo’jaligi  ishlab  chiqarishi  jarayonida  uzoq  vaqt    ishtiroq  etib  (bir 

qancha yillar, bir qancha ishlab chiqarish jarayoni davomida) o’zining natura buyum shaklini saqlab 

qoladi. Uning qiymati amortizasiya shaklida yangidan yaratilgan mahsulot qiymatiga asta-sekin o’tib, 

shu mahsulotning ishlab chiqarish xarajatlariga,  ya’ni tannarxiga qo’shiladi. Misol uchun traktorlar, 

kombaynlar, qishloq xo’jaligi mashinalariinng eskirish qismi shular  jumlasiga kiradi. 

Moddiy aylanma vositalar

, asosiy vositalardan farqli o’laroq, ishlab chiqarish jarayonida bir 

marta  ishtiroq  etib,  o’zlarining    shakllarini    o’zgartiradi  va  bir  vaqtning  o’zida  o’z  qiymatlarini 

yangidan  yaratilgan  mahsulot  qiymatiga  to’liq  o’tkazadi.  Misol  uchun,  urug’lik,  yem,  yoqilg’i 

moylash materiallari, o’g’it va boshqalar shular  jumlasiga kiradi. 

 Shu bilan birga qishloq xo’jaligida moddiy resurslarni asosiy va  aylanma vositalarga bo’lishda 

noaniq joylari bo’lib, buni mahalliy  va  mineral   o’g’itlarda yaqqol ko’rish mumkin. Bular shu yil 

sotib olinib, yerga shu yil solinadi va xarajatga to’liq qo’shiladi. Mavjud  tannarxni  oshirib  yuboradi. 

Lekin  ularning  o’simlikka ta’siri bir necha siklda davom etadi. Xuddi shunga o’xshash yosh ko’p  

yillik daraxtlar ham. 

 Ishlab chiqarishga moliyaviy resuslar  ham  aktiv  ta’sir ko’rsatadi. Ular uchga bo’linadi. 

 1.Davlat pul vositalari; 

 2.Qishloq xo’jaligi korxonalari pul vositalari; 

 3.Tovar ishlab chiqaruvchilar pul vositalari. 

Ular  ishlab  chiqarishning  to’xtovsiz  harakatini    ta’minlash    uchun,  shuningdek  ijtimoiy-

madaniy  tadbirlar  uchun  foydalaniladi.  Ularning  tarkibiga  muomila  fondlari,  amortizasiya    fondi, 

kapital  mablag’lar, foyda va boshqalar kiradi.  

I.Bundan tashqari kelib chiqishiga qarab ishlab chiqarish  resurslari ikkiga bo’linadi: 

1.Tabiiy (yer-suv,  o’rmon, hayvonot dunyosi, quyosh energiyasi ) 

2.Iqtisodiy (asosiy vositalar, moddiy oborot vositalari) 

---

 

 

 

195 

 

II.Takror ishlab chiqarish imkoniyatiga qarab ishlab chiqarish resurslari ikkiga bo’linadi. 

1.Yangilanadigan (mehnat, moddiy); 

2.Yangilanmaydigan (yer, suv). 

III.Foydalanish xarakteriga qarab ishlab chiqarish resurslari ikkiga bo’linadi; 

1.Potensial resurslar (korxonaga berkitilgan  mavjud  ishlab  chiqarish resurslari); 

2.Harakatdagi resuslar(potensial resursning  bir qismi bo’lib, ular  asta-sekin korxonaning  ishlab 

chiqaruvchi kuchlariga aylanadi). 

IV.Foydalanish shakli va hajmiga qarab harakatdagi resurslar ikkiga bo’linadi: 

1.Qo’llanilgan resurslar(resurs potensiali); 

2.Iste’mol qilingan resurslar(tannarx). 

 Hozirgi  kunda  qishloq    xo’jaligida  mahsulot  tannarxi  tarkibiga:bevosita  mehnat  haqi 

(ajratmalar  bilan)  xarajatlari,  o’g’itlar,  amortizasiya,  urug’lik,  yoqilg’i  moylash  materiallariga 

sarflangan xarajatlar, ish va xizmat to’lovlari, yagona yer solig’i va boshqa ayrim soliqlar, sug’urta 

to’lovlari, umumishlab chiqarish xarajatlari, va boshqa bevosita  xarajatlar kabi moddalar kiradi. 

9.2. Resurslar potensialini hisoblash uslublari, vazifalari, ko’rsatkichlari va ulardan samarali