Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

2-jadval 

Umumiy yer maydoni va qishloq xo’jaligi yerlarining yerdan foydalanuvchilar bo’yicha 

taqsimlanishi(2004 va 2013 yillar taqqoslama tahlili) 

(

1 yanvarga; ming ga.)*

 

№ 

Yillar 

Jami yer 

Qishloq xo’jalik 

korxonalari va 

xo’jaliklarning 

yerlari 

Shu jumladan: 

Fermer xo’jaliklari 

ning yerlari 

Dehqon 

xo’jaliklari 

ning yerlari 

 

Umumiy yer maydoni 

1. 

2004 

44410,3 

22570,4 

2354,0 

607,5 

2. 

2013 

44410,3 

20481,1 

5886,6 

616,1 

 

Qishloq xo’jaligining barcha yerlari 

1. 

2004 

25681,3 

17391,0 

2146,7 

493,3 

2. 

2013 

25251,5 

15600,9 

5222,5 

499,8 

 

Haydaladigan yerlar 

1. 

2004 

4042,7 

4021,2 

1623,1 

418,8 

2. 

2013 

4062,5 

4043,4 

3546,0 

420,1 

 

Bog’lar va uzumzorlar 

1. 

2004 

337,0 

323,4 

46,6 

74,5 

2. 

2013 

358,3 

344,6 

281,8 

79,7 

 

Pichanzor va yaylovlar 

1. 

2004 

21217,1 

12963,2 

455,2 

- 

2. 

2013 

20750,3 

11134,5 

1361,2 

- 

*

 O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. Yillik statistik to’plammateriallari.Toshkent 

2013 yil  

Keyingi o’n yilliklar davomida qishloq xo’jaligining barcha yerlarida haydaladigan yerlarning, 

bog’lar va uzumzorlarning hamda  pichanzor va yaylovlar egallagan maydonlarning salmog’i o’sib 

borish tendensiyasiga ega. 

 

7.2. Mulk munosabatlari sistemasida yer resurslari. Yer mulkini ro’yobga chiqarishning 

iqtisodiy mexanizmi 

 

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi mulk munosabatlari sistemasida yer resurslari alohida o’rinni 

egallaydi. Yerga mulk  munosabatining mohiyati quyidagilarda namoyon bo’ladi. 

Birinchidan, yerga mulkchilik, uning biror bir kishiga yoki guruhga  tegishliligini bildiradi. 

---

 

 

 

148 

 

Ikkinchidan,  bozor  xo’jaligi  sharoitida  yerga  bo’lgan  mulkchilik  undan  foydalanuvchilar  va 

egalik  qiluvchilar  iqtisodiy    manfaatining    manbai  bo’lib  qoladi,  ya’ni  pirovard  natijada  unga 

sarflanadigan yuqori unumli mehnatga manfaat uyg’otadi. 

Uchinchidan, yerga bo’lgan mulkchilik o’z navbatida, faqat undan samarali foydalanishni emas, 

balki yer uchastkalarining holati  uchun  javobgarligini ham keltirib chiqaradi.  

Yer mulkini ro’yobga chiqarishda yer munosabatlarini bilish muhimdir. 

Demak,

Yer  munosabatlari

o’z  ichiga  yerga  bo’lgan  mulkchilik,  shuningdek,  yerni  ishlatish 

davrida va uni ijarga olish, taqsimlash va undan foydalanganlik uchun to’lovlarni amalga oshirish 

jarayonida paydo bo’ladigan munosabatlarni oladi. 

Yer oboroti

 yer uchastkasi mulkdorlari, egalik qiluvchilari va foydalanuvchilari o’rtasida yerni 

turli maqsadlarda qayta taqsimlash tizimini bildiradi. Bu tizim,  yer bilan bog’liq – ijara, oldi-sotdi, 

meros qoldirish, sovg’a qilish, garovga berish va boshqalar kabi turli operasiyalarni o’z ichiga oladi. 

Ya’ni, qishloq xo’jaligini rivojlantirishning hozirgi etapida yer resurslarini xalq boyligi sifatida 

ro’yobga chiqarishning shakllari quyidagilar: 

1.Yerga xususiy mulk; 

2.Yerga umrbod merosli egalik qilish; 

3.Yerdan doimiy yoki vaqtincha foydalanish; 

4.Yerni ijaraga berish. 

1.Yerga  xususiy  mulk  yer  uchastkalaridan  to’liq  foydalanish  huquqini,    ya’ni  uni  sotish  va 

meros qoldirish huquqini beradi. 

2.Yerga  umrbod  merosli  egalik  qilish  mamlakat  fuqarolariga  dehqon  xo’jaligini  yuritish, 

bog’dorchilik,  chorvachilik  va  boshqa  maqsadlarda  foydalanish  uchun    beriladi.  Yerdan  doimiy 

foydalanish huquqi davlat xo’jaliklariga, jamoa xo’jaliklariga, kooperativ korxonalarga, muassasalar 

va tashkilotlarga qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini yurgizish uchun beriladi. 

3.Yer uchastkalaridan doimiy (ko’rsatilmagan muddatda)  yoki vaqtincha (qisqa muddatli - 3 

yilgacha,  uzoq  muddatli-10  yilgacha  va  undan  yuqori)  foydalanish  masalasi  tuman  hokimiyati 

tomonidan hisobga olinadi. Bundan tashqari,  yerdan doimiy   yoki  vaqtincha  foydalanish  uchun  

sanoat, transport va boshqa noqishloq xo’jaligi davlat, kooperativ, jamoat korxonalariga, muassasa 

va  tashkilotlarga,  mamlakat  mudofaasi  uchun,    diniy    tashkilotlarga,  turli  qo’shma  korxonalar  va 

tashkilotlarga beriladi.