Microsoft Word ЎҚ. ҚЎланмамонетар 2019 docm


-МАВЗУ. ПУЛ-КРЕДИТ КОНЦЕПЦИЯЛАРИНИНГ ИЛК НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ



Download 416,42 Kb.
bet5/41
Sana24.02.2022
Hajmi416,42 Kb.
#246677
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41
Bog'liq
monetar siyosati

2-МАВЗУ. ПУЛ-КРЕДИТ КОНЦЕПЦИЯЛАРИНИНГ ИЛК НАЗАРИЙ
АСОСЛАРИ


    1. Пулнинг металлистик назарияси

Хозирги ракобат кураши тобора кучайиб бораётган шароитда пулнинг мокияти, пул муомаласи ва унинг конуниятларини илмий-назарий жикатдан урганиш, таклил этиш ва оммага етказиш нафакат иктисодиёт учун, балки каёт учун кам муким амалий акамият касб этади. Пулнинг ижтимоий-иктисодий кодиса сифатидаги мокиятини иктисодиёт назариясида тупланган бой илмий ёндошувларни таклил килиш асосида урганишга туFри келади.
Чунки пул myFpucugaru назарияда турлича ёндашувлар ва карашлар мавжуд булиб, улар уртасида умумийлик йук. Fарб иктисодчиларининг пул таърифи хакидаги асарларида доимо тадкикот объекти, унинг мохияти ва шакллари, ташки белгиларини етарлича аник тушунмаслик сезилади. Хусусан, пулнинг концептуал табиати купинча турли тарихий даврларда пулнинг муайян шакллари хакидаги масалалар билан алмашади. Биринчи уринга турли пул агрегатларини лойихалаштириш муаммолари, пул туловлари захирасининг элементлар таркиби хакидаги муаммолар чикади.
Шу сабабли, унинг тyFри мазмунини курсатиб бериш учун пул тyFрисидаги асосий назарияларни урганиб, тахлил этамиз.
Маълумки, Кейнсчилик ХХ асрнинг 30-40-йилларда шаклланган булиб, иктисодий сиёсат дастурлари ва назарий адабиётларда асосий коидага айланди. Монетаризм майдонга кейинрок, 50-йиллар урталарида чикди. У асосий эътиборни пул массаси ва унинг иктисодиётга таъсирига каратди.
Пул назарияси кейнсчилик ва монетаризм пайдо булишидан анча олдин вужудга келган булиб, куп асрлик тарихга эга. Пулнинг фундаментал муаммолари Fарб сиёсий иктисодининг мумтоз вакиллари А. Смит, Д. Рикардо асарларидаёк йулга куйилган. Кейинчалик улар XIX-XX асрларнинг йирик назариётчи олимлари Дж. С. Милл, У, Джевонс, Л. Вальрас, А. Маршалл ва бошкалар томонидан умумлаштирилган ва кайта ишланган. Сунгги ярим аср давомида пулни урганиш эстафетаси Fарб иктисодий фанининг Дж.Хикс, П. Самуэльсон, Дж. Тобин, Ф. Модильяни, Д. Патинкин, М.Фридман каби олимлари кулига утди. Нобель мукофоти лауреати булган (Патинкиндан ташкари) айнан шу олимларнинг мехнатларида “кейнсчилик- монетаризм” дихотомияси (иккига булиниш) энг тулик амалга оширилган.
Урушдан кейинги «пул ренессанси» тадкикотларни пул назариясининг абадий, фундаментал муаммоларига каратди, “кейнс инкилоби” эса асосий эътиборни тулов лаёкатига эга булган талабни тартибга солиш муаммоларига каратди ва «юкори назария» муаммоларини четда колдириб кетди. Уларнинг фикрига кура - пулнинг нималиги эмас, балки унинг иктисодий фаоллик, ишлаб чикариш, ме\нат ва моддий ресурслар бандлигига таъсири му\им. Бундай ёндашув пул назариясининг назарий пойдеворидаги жиддий камчиликлар мавжудлиги, куплаб бош.лшгич тушунчалар ва асосларнинг реал эмаслигига эътибор каратмади.
Металлистик пул назарияси пулни кимматба\о металлар, олтин ва кумуш билан изо\лайди ва XVI-XVIII асрларда капитал дастлабки жамFарилиши даврида ривожланган, бу назария намояндалари (Англияда-У. Стаффорд, Т.Мэн, Д.Норс; Францияда-А.Монкретьен) тангаларнинг емирилишига карши чикиб, металларнинг баркарор муомалада булишини ёклаб чикишди. Улар пулларнинг мо\иятини асл металларнинг ижтимоий хусусиятлари эмас, балки табиий хусусиятлари билан боFлашган, пулларга ижтимоий, ишлаб чикариш муносабати сифатида карашмаган, балки уларни буюм деб билишган. Шунинг учун улар пулларнинг тулаконли тангаларни талаб киладиган функцияларини, айникса, жа\он пуллари ва хазиналар функцияларини мутлоклаштиришган.
Пулнинг металлистик назариясининг биринчи метаморфозаси XIX асрнинг иккинчи ярмига тегишли булиб, Германияда 1871-1873 йилларда олтин танга стандартининг киритилиши билан боFликдир. Бунда немис иктисодчилари (К. Книс ва бошкалар) кимматба\о металларнигина эмас, балки металлга майдаланадиган марказий банк банкноталарини \ам пул, деб \исоблаганлар.
Назариянинг иккинчи метаморфозаси биринчи жа\он урушидан кейинги даврда бошланди, унинг намояндалари олтин танга стандартини урнатиш мумкин эмаслигини тан олганлари \олда, олтин монометаллизмининг янги киркилган шаклларини: олтин куйма ва олтин девиз стандартини киритиш учун уз назарияларини асослашга уриндилар.
Пулнинг металлистик назариясининг учинчи метаморфозаси иккинчи жа\он урушидан кейинги даврга туFри келади. Француз иктисодчилари А.Тулемон, Ж.Рюэфф ва М.Дебре, \амда инглиз иктисодчиси Р.Харродлар олтин стандартини халкаро муомалага киритиш зарурати \акидаги Fояни таклиф кил дилар. Америка иктисодчиси М.Гальперин ва Француз иктисодчиси Ш.Рист уни ички муомалага киритиш хакидаги талабни илгари сурди.
Пулнинг металл назарияси узининг энг тугал куринишида уни миллий бойлик сифатида пул хакидаги таълим билан боFлаган меркантилистлар томонидан шакллантирилди.
Меркантелистлар хужалик хаёти учун катъий. баркарор пул. тула кийматли тангалар зарурлигини асосладилар. бу товар ишлаб чикариш талабларига жавоб беради. Меркантилист-металлистлар бойликни пулга. пулни эса кимматли металларга тенглаштирадилар. Улар пул уз табиатига кура. олтин. бирок олтин уз табиатига кура пул эмаслигини. киймат белгилари пулнинг мохиятини маълум вазифаларида-муомала ва тулов воситаси вазифаларида намоён булиш шакли эканлигини тушунмадилар.
Бизнинг назаримизда. металлизм назариясининг хатолиги шундаки. биринчидан. жамият бойлигининг манбаи мехнат билан яратилган моддий неъматлар йигиидиси эмас, балки олтин ва кумуш, деб хисобланган; иккинчидан, муомаладаги металл пулларни коFOЗ пуллар билан алмаштириш зарурати ва максадга мувофиклиги инкор килинган.
Бошлаигич капитал жамFаришнинг якунланиши билан ташки савдо бойликнинг усишида асосий манба булмай колди. Капитал киритиш ва кушилган киймат олиш - бойликнинг усиш манбаси сифатида мануфактуралар ва кишлок хужалигининг роли тобора орта бошлади. Саноатнинг ривожланиши ички бозорни ривожланишини талаб килиши сабабли меркантилизм танкидчилари пулнинг металлистик назариясига хам карши чикдилар ва ички муомалада муомала харажатларини ошириб юборадиган тулаконли металл пуллар керак эмас деган хулосага келдилар. Францияда пулнинг металлистик назариясига физиократлар ва уларнинг издошлари карши чикдилар (масалан, П.Буагильбер).
Эркин ракобат ва капитализм даврида когоз пулларнинг пайдо булиши ва таркалиши билан металлистик назария тарафдорлари (масалан, немис иктисодчилари К.Книс, В.Лексие, А.Лансбург ва б.) пул белгиларининг муомалада булиш имкониятини инкор этмадилар, бирок уларни албатта металл пулга алмаштиришни талаб килдилар. Бунда коFOЗ пуллар айирбошлашнинг соф техник воситалари сифатида, олтин ва кумуш эса табиатига кура пул сифатида куриб чикилган. Инфляцияга карши йуналтирилган пул ислохотлари айнан шу тамойиллар билан изохланади.
XIX асрнинг охирларида халкаро хисоб-китоблар ва пул муомаласи амалиётига етакчи мамлакатлар валюталари тобора купрок киритила бошланди, кредит пулларни бевосита олтинга эмас, балки уларни девиз валютасига айирбошлашни назарда тутадиган пул муомаласи олтин-девиз тизими пайдо булди. Пулнинг металлистик назарияси тасаввурига Австро-Венгрияда 1879 йил ва Хиндистонда 1893 йили жорий килинган блокланган чеканка тизими хам кира олмади. Муомалада булган австрия гульденлари ва хинд рупиялари киймати, шунингдек, бу валюталар курси уларнинг таркибида булган кумуш кийматидан катта эди. Муомаладаги пул киймати билан унинг таркибидаги металл киймати уртасидаги фарк номинал пул назариясининг ривожланишига туртки булди. Империализм даврида бу назария устунликка эга булди. Неометаллистларнинг урушдан кейинги даврда пулнинг металлистик назариясини, олтин стандартини кайта тиклаш учун килган харакатлари муваффакиятли булиб чикмади, чунки бунинг учун на иктисодий, на сиёсий шароитлар мавжуд эди. Бу пул тизимларини олтин ишлаб чикаришга боFлик килиб куйган ва тезаврация хавфини (пулга талаб) яратган буларди. Жахон валюта инкирози ва дунёдаги етакчи мамлакатларда тулов баланси инкирози ХХ асрнинг 60-70 йилларида пулнинг металлистик назариясига узил-кесил нукта куйди.


    1. Download 416,42 Kb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish