Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

7. 3.21. “Osor ul-boqiya” 
Ushbu benazir asar ijodkori qomusiy olim Abu Rayh’on Beruniydir (973-
1048). U tabiiy va ijtimoiy fanlar bwyicha 150 dan  ortiq asarlar yaratib, asosan 

---

 
61
tabiiy fanlar soh’asida ulkan kashfiёtlarga va muvaffaqiyatlarga erishgan bwlsa-da, 
wzining ijtimoiy fan, ayniqsa tarix twg’risidagi chuqur bilimlarini “Osor ul-boqiya 
an al-qurun al-h’oliya” (“Qadimgi xalqlardan qolgan ёdgorliklar”) h’amda 
“Hindiston”  ёki “Kitab tah’qiq molil-Hind min manqula fi-l-aql va-l-marzuma” 
(“Hindlarning aqlga sig’adigan va sig’maydigan talimotlarining tadqiq etish”) va 
“Kitob ul-musammara fi axbori Xorazm” (“Xorazm h’aqidagi axborotlar h’aqida 
suh’batlar”) nomli asarlari bilan tarix va madaniyat tarixiga katta h’issa qwshdi.  
Ayniqsa, bwlg’usi tarixchilar uchun “Osor ul-boqiya” h’ar tomonlama 
namuna bwladigan qimmatli manbadir. Asar 1000 yili Jurjon shah’rida ёzib 
tamomlangan. Unda qadimgi Wrta Osiё, Yunon, Eron, Hind, nasroniy, yah’udiy va 
boshqa xalqlarning islomiyatgacha bwlgan tarixi, urf-odatlari, bayramlari va 
asosan vaqtni h’isoblash taqvim-xronologiya twg’risida mukammal malumot 
beradi. Ushbu asarning XIV asrda yaratilgan mwtabar qwlёzmasiga nodir rasmoar 
ishlangan va bu noёb sanat obidasi Shotlandiya poytaxti Edinburg shah’ri 
Universiteti kutubxonasida 161 raqam ostida saqlanmoqda. 
“Osor ul-boqiya”ning ruscha va wzbekcha tarjimalari Toshkentda 1957 va 
1968 yillari chop etildi. Kitob Evropada “Xronologiya” nomi bilan mashh’ur. Biz 
asar twg’risida artiqcha malumotlarni keltirmadik, chunki bizning vazifamiz 
qimmatli  ёzma manbalar twg’risida umumiy tushuncha, bilim va ywnalish 
berishdir. Ushbu kitob twg’risida talabalar mustaqil ish jaraёnida ёki laboratoriya 
ishi jaraёnida chuqurroq va keng bilimga ega bwlishi maqsadga muvofiqdir. 
Beruniyning Xorazm tarixiga oid asari yuqorida zikr etilgan nomdan 
tashqari, yana “Tarixi Xorazm” va “Mashoh’iri Xorazm” (“Xorazmning mashh’ur 
kishilari”) nomlari bilan h’am mashh’ur bwlib, uning ayrim lavh’alari – parchalari 
Abulfazl Bayh’aqiyning 1056 yili ёzib tamomlangan “Tarixi Bayh’aq” va Ёqut 
Hamaviyning “Mwjam ul-buldon” asarlarida saqlanib qolgan. 
Beruniyning “Kitob fi axborot al-mubayyizot val-karomita” (“Oq kiyimlilar 
va karmatlarning xabarlari h’aqida kitob”) asari h’am tarix ilmi uchun aloh’ida 
qiymatga ega. Unda wsha zamonlarda Wrta Osiёda keng tarqalgan ijtimoiy 
h’arakat – karmatlar h’arakati h’aqida diqqatga sazovor malumotlar bor. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, Beruniyning asarlarida tarix ilmi uchun 
malumotlar juda kwp uchraydi, ammo ulardan tashqari nomi zikr etilgan asari 
uning katta tarixchi olim, etnograf bwlganligini kwrsatadi.