Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
17.2. Memuar asarlar tavsifi. 
 
17.2.1. «Mujmali Fasih’iy» 
«Mujmali Fasih’iy» («Fasih’iyning (tarixlar) majmuasi») XV asrning 
kwzga kwringan tarixchilaridan Fasih’ Ah’mad Xavofiyning asaridir. 
Muallifning twla nomi Fasih’ Ah’mad ibn Jaloliddin Muh’ammad bwlib, u 1375 
yili Hirtda yirik mansabdor oilasida tug’ilgan, 1405-1424 yillarida Alouddin Ali 
tarxon va Shoh’ruh’ devonida xizmat qilgan. U 1440-1441 yillari Shoh’ruh’ning 
suyukli va nufuzli xotini Gavh’arshod begimning amri bilan qamoqqa tushib 

---

 
204
qoldi. 1441 yil 2 noyabrida ozod qilingandan swng faqat ilm bilan mashg’ul 
bwlgan va 1442 yili wzining yirik-tariziy biografik asari bwlmish «Mujmali 
Fasih’iy» asarini ёzib tamomlagan va Shoh’ruh’ga taqdim etgan. Tarixchining 
vafot etgan yili malum emas. 
Fasih’ Ah’mad Xavofiyning mazkur asari kwpgina tarixiy, adabiy, 
biografik, geografik asarlar, masalan, al-Masudiy, ibn al-Asir, ibn Halliqon, 
Nisoviy, Juvayniy, Rashididdin, Faxriddin Banokatiy, Vassof, Hofizi Abru, robia 
Fushanjiy,  İbn Yamin Faryumadiy, Salion Sovajiy va boshqalarning asarlari 
asosida, shuningdek, muallifning kuzatish va taftishlari natijasida twplagan boy 
daliliy malumot asosida ёzilgan. 
Asarda Odam Atodan to muallif zamonigacha Elon va Movarounnah’rda 
bwlib wtgan muh’im tarixiy voqealar, mashh’ur olimlar, shoirlar, adiblar va 
boshqa taniqli kishilarning tarjimai h’oli, shugingdek, yirik suv inshootlari 
h’amda diqqatga sazovor yuinolar, masjid, madrasa, sardoba, karvonsaroy, 
h’ammom va boshqalarning qurilishi h’aqida qisqacha, lekin benih’oyat 
qimmatli daliliy malumotlar keltirilgan. Voqealar yyilma-yil, xronologik tartibda 
berilgan. Bu h’ol asardan foydalinishni birmuncha osonlashtiradi. 
«Mujmali Fasih’iy» swz boshi-debocha, kirish-muqaddima, xotima va ikki 
qism-maqoladan iborat. 
Debochada tarix fanining xosiёti va uni wrganishning ah’amiyati h’aqida 
gap boradi, asarning nomi va mundarijasi keltiriladi. 
Muqaddimamda dunёning yaratilishidan to Muh’ammad payg’ambarning 
tug’ilishigacha bwlgan davr ichida kechgan voqealar h’aqida malumot beriladi. 
Birinchi maqolada Muh’ammad payg’ambarning twg’ilishidan to uning 
Makkadan Madinaga h’ijrat qilishi, 622 yiligacha bwlgan davrni wz ichiga oladi. 
İkkinchi maqolada juda katta davr 622 yildan to 1442 yilgacha musulmon 
olamida yuz bergan voqealar baёn etiladi. 
Xotima maxsus Hirot shah’ariga bag’ishlangan. 
Fasih’ Ah’mad Xavofiy va uning mazkur asari XIX asr wrtalaridan beri 
ilmiy jamoatchilikning diqqat-etiborini wzisha jalb qilib kelmoqda va mashh’ur 
sharqshunos olimlarning bksak bah’osiga sazovor bwlgan. 
«Mujmali Fasih’iy»ning matni 1961-1963 yillari Eronda Mah’mud Farrux 
tomonidan, ikkinchi maqolaning ruscha tarjimasi D.Yusupova tomonidan 
Toshkentda 1980 yili chop etilgan.