Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

11.2.14. “Tarixi Muqimxoniy” 
“Tarixi Muqimxoniy” nomli tarixiy asar muallifi XVII asrda wtgan yirik 
olim Muh’ammad Yusuf Munshiydir. Asarida keltirilgan malumotlarga qaraganla, 
asli balxlik bwlgan va Subxonqulixon (1651-1680 yillari Balx, 1680-1702 yillari 
Buxoro xoni) h’amda Muh’ammad Muqimxon (1697-1707 yillari Balx xoni) 
saroyida munshiy bwlib xizmat qilgan. 
Muh’ammad Yusuf Munshiy Muh’ammad Muqimxonga bag’ishlangan 
“Tarixi Muqimxoniy”nomli asarini ёzgan. Mazkur asar 1697-1704 yillar orasida 
ёzilgan bwlib, Balx va qisman Buxoro xonligining XVII asrdagi ijtimoiy-siёsiy 
tarixini baёn etadi. Muh’ammad Yusuf Munshiy agar “jah’on h’odisalarining 
kuchli shamoli uning (Muh’ammad Muqimxonning) h’aёt wtini wchirmasa, 
ywqsizlik dengizining twlqinlari wynoqi otini wz girdobiga tortib ketmasa” ushbu 
asarining ikkinchi qismini h’am ёzish niyatida ekanligini aytadi. Lekin “Tarixi 
                                                 
43
 Раис – ХVII-ХIХ асрларда мусулмонлар томонидан шариат кўрсатмаларини қандай бажарилишини 
назорат қилиб турувчи мансабдор. Х-ХVI асрларда муҳтасиб деб аталган.
 

---

 
134
Muqimxoniy”ning ikkinchi kitobi ёzilmay qolgan. Fikrimizcha, bunga qandaydir 
kutilmagan h’odisa, balki muallifning biron falokatga uchrab qolganligi sabab 
bwlgan. 
“Tarixi Muqimxoniy” muqaddima va uch bodan iborat. 
Muqaddimada turkiy xalqlarning afsonaviy onasi Alan quva, 
Chingizxonning ota-bobolari, mwg’ul qwshinlari tomonidan Movarounnah’r, Balx 
va Badaxshonning bosib olinishi tarixi qisqacha baёn etilgan. 
Asarning birinchi bobi Shayboniylar davrida Movarounnah’rning umumiy 
ah’volidan h’ikoya qiladi. 
“Tarixi Muqimxoniy”ning yangi va muh’im qismi uning II-III boblaridir. 
İkkinchi bobda Balx va qisman Buxoro xonligining XVII asrdagi ijtimoiy-siёsiy 
ah’voli, shuningdek, Buxoro va Balx xonliklarining Hindiston, Eron, Turkiya va 
Koshg’ar bilan bwlgan siёsiy munosabatlari, uchinchi bobda esa 1702-1704 yillar 
voqealari, xususan Buxoro bilan Balx wrtasida boshlangan qurolli kurash wrin 
olgan. 
Asarda xonlar va katta er egalari twg’risida, mexnatkashlar og’ir ah’voli 
twg’risida ayrim qimmatli malumotlar uchraydi. 
“Tarixi Muqimzoniy” asarining qwlёzma nusxalari kwp va Sankt-Peterburg, 
Toshkent, shuningdek, xloidiy mamlakatlarning kutubxlnalarida saqlanmoqda. 
Asar twla wzbekchaga 1861 yili tarjima qilingan, unday ayrim parchalar frantsuz 
va rus tillarida elon q 
ilingan. 1956 yili twliq ruscha tarjimasi chop etilgan.