Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

18.2.8. V.A. Daudov va Muh’ammad Yusuf elchiligi twg’risida 
manbalar 
Vasiliy Aleksandrovich Daudov asli fors (eronlik) bwlib, 1653 yili 
Qozonda xristianlikni qabul qilgan, Rossiya davlatining xizmatiga kirgan h’am 

---

 
219
stolnik va voevoda lavozimida xizmat qilgan
116
. Muh’ammad Yusuf esa asli 
musulmon (tatar). U h’am ruslarning xizmatida bwlgan. 
Avvalo shuni aloh’ida aytib wtish kerakki, h’ar ikkala elchi – V.A.Daudov 
va M.Yu.Qosimov Buxorogacha yuirga borishgan bwlsalar-da, elchilar 
mah’kamasidan aloh’ida-aloh’ida topshiriq olganga wxshaydilar, chunki 
V.A.Daudov va M.Yu.Qosimovga berilgan ywriqnoma (nakaz) bizgacha etib 
kelmagan. U 1800 yilgacha Rossiya tashqi ishlar mah’kamasining arxivida 
saqlanar edi. 1806 yili wtkazilgan tekshirish paytida u turgan joyidan 
topilmagan. Shu sababdan V.A.Daudov va M.Yu.Qosimov qanday vazifalarni 
ado etganliklarini aniq bilmaymiz. Buni V.A.Daudovning elchilik 
mah’kamasidan olgan ywriqnomasi (nakaz)dan taxminan bilib olish mumkin. 
Ular quyidagilar:  
1.Buxoro va Xiva xonliklarining Moskva h’ukumati bilan diplomatik 
aloqalarini rivojlantirishga xoh’ishi bormi-ywqmi, shuni aniqlash; 
2.Xonliklarda yashab turgan rus asirlarini ozod qilish; 
3.İkki davlat, Rossiya, Xiva va Buxoro xonliklari wrtasidagi savdo va 
elchilik karvonlarining xavfsizligini taminlash uchun Kaspiy dengizining kun 
chiqish tarafida, dengiz soh’ilidagi Saratosh tepaligida kemalar twxtaydigan 
bandargoh’ qurishga Xiva xonining roziligini olish; 
4.Amudarёning boshi va wzani, darё soh’ilida istiqomat qilib turgan 
xalqlar, ularning mashg’uloti va turmush tarzi h’aqida malumot twplash; 
 
5.Buxorodan Hindistonga olib boradigan ywllar, Hindiston h’ukumatining 
Rossiya bilan savdo va diplomatik aloqalarini wrnatishga xoh’ishi bor-ywqligini 
M.Yu.Qosimovga berilgan topshiriqda aniqlash. 
 
Elchilik Buxoro va Xivada, ywlga ketgan vaqtni qwshib olaganda, Buxoroda 
1675 yilning 15 mayidan – 1676 yil 2 oktyabrigacha bwlgan. 
  Elchilik Buxoroga 1676 yil 20 yanvar kuni kelib tushgandan keyin 
M.Yu.Qosimov wz vazifasini ado etish uchun Hindistonga jwnab ketdi. 
 
Garchi V.A.Daudov va M.Yu.Qosimov elchiligining h’isoboti («Stateynıy 
spisok») 1800 yildan keyin ywqolgan bwlsa-da, tadqiqotchilar N.Selifontov, 
V.V.Bartold va A.B.Pankov asarlaridan (Ocherk slujebnoy deyatelnosti i 
domashnoy jizni stolnika i voevodı XU111 stoletiya Vasiliya Aleksandrovicha 
Daudova. Letopis zanyatiy Arxeograficheskoy komissii, vıp.5, SPb.,1871, s.1-
41;  V.V.Bartold, İstoriya izucheniya Vostoka v Evrope i Rossii, soch.T.1X,-M.: 
1977,s.372; A.B.Pankov. K istorii torgovli Sredney Azii s Rossiey v 1675-1725 
g.g.,-Tashkent: 1926) madum bwlishicha, Buxoro va Xiva xonlari Rossiya bilan 
savdo-diplomatik munosabatlarini rivojlantirishga tarafdor ekanliklarini 
bildirganlar va shunga h’arakat qilganlar. Tez orada Kaspiy dengizi soh’ilida 
Qarag’an bandargoh’ining qurib ishga tushirilishi va Buxoro xoni wz xwjaligida 
xizmat qilib turgan rus asarlaridan 38 tasini ozod qilganligi h’am yuqorida 
bildirilgan fikrga dalil  bwla oladi. 
  Xiva xoni Anushaxon bir tarafdan turkmanlar bilan qalmoqlar va 
qozoqlarning tez-tez Xiva h’ududlariga qilib turgan talonchilik yurishlari, 
                                                 
116
 Автобиография В.А.Даудова/Русский архив, год 27, 1889, кн.2, с.5-20.
 

---

 
220
ikkinchi tarafdan Buxoro va Xiva wrtasidagi ziddiyatlar natijasida Rossiyaning 
iqtisodiy va h’arbiy ёrdamiga mutoj edi. V.A.Daudovga Buxorodan qaytishida 
Xivada Anushaxon otalig’i mana bu gaplarni aytgan: «Anushaxon Vasiliyga 
Xiva xoni yaqinda podshoh’ oliy h’azratlari ulug’ knyaz Aleksey Mixaylovich 
dwstlik va h’amkorlik munosabatlarini davom etishi va h’ar ikki tomondan 
savdo karvonlari bordi-keldi qilib turishi (zarurligi) h’aqida maktub oldilar. (Wz 
navbatida) Xiva xoni h’am podshoh’ oliy h’azratlari ulug’ knyaz bilan shunday 
aloqalarni  avvalgidan h’am ziёda bwlishini istaydilar». 
  M.Yu.Qosimov elchiligiga kelsak, unga Buxorodan Hindistonga olib 
boradiganywllar va Hindiston podshosi Avrangzeb (1658-1707 yy.)ning Rossiya 
bilan diplomatik aloqalarni wrnatishga mayli bormi-ywqmi ekanligini aniqlab 
kelish topshirilgan edi. Shuning uchun h’am u Buxoroga kelganlaridan kwp vaqt 
wtmay, Hindistonga jwnab ketdi. M.Yu.Qosimov faqat Kobulgacha bordi. 
«Shoh’ (Avrangzeb) ulug’ podshoh’ bilan dwstona aloqalar wrnatishni 
istamagani» uchun orqaga qaytishga majbur bwldi va 1677 yili Moskvaga qaytib 
keldi.