“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

Kasblarning to’la o’rindoshligi
deganimizda, ma’lum ixtisos (kasb)dagi 
xodimning barcha mehnat funktsiyalari boshqa kishiga yuklatilishi va boshqa ishni 
qilish uchun o’z funktsiyasini bajarishdan tamomila ozod qilinishi tushuniladi 
(masalan, navbatchi chilangarga navbatchi elektrikning vazifasi yuklatiladi, 
elektrik esa bu vazifadan butunlay ozod qilinadi va h.k.). 
Kasblarning qisman o’rindoshligi
deganimizda, u yoki bu xodimga 
qo’shimcha ravishda boshqa xodimlarning ba’zi mehnat funktsiyalari yuklatilishi, 

---

105 
ammo keyingilar o’z vazifalaridan butunlay ozod bo’lmasligi, balki odatdagi 
funktsiyalaridan 
qisman 
bo’shashini tushunamiz. Bu, xodimlar soni 
kamaytirilishiga, ya’ni mehnat resurslarining ma’lum darajada tejalishiga olib 
keladi. 
Uskunalarga xizmat ko’rsatish bo’yicha funktsiyalar o’rindoshligi 
xodimlarning ish kuni bilan ta’minlanishini oshirishga, yordamchi xodimlarning 
ish vaqtidan foydalanishlarini yaxshilashga, asosiy xodimlarning ish vaqti 
nobudgarchiliklarini kamaytirishga imkon beradi. 
Vaqti-vaqti bilan ishda band bo’ladigan yordamchi xodim va ish bilan doim 
ta’min etiladigan ko’makchi ishchilarning kasb o’rindoshligi xiyla samaralidir. 
Masalan, sozlovchilar ko’proq ish kuni boshida, o’rta va kapital ta’mirlash ishlarini 
bajaruvchi chilangarlar butun ish vaqti davomida ish bilan band bo’ladilar. Bunday 
sharoitda sozlovchilar bilan ta’mirlovchilardan kompleks brigada tuzish maqsadga 
muvofiqdir. SHunday qilinganda butun brigada jihozlarni sozlashda ishlar ekan, 
ish kuni boshida barcha uskunalar tez ishga solinadi, ish kuni davomida esa 
sozlovchilar ta’mirlash ishlariga jalb etiladi. Ish kuni davomida bir qancha 
mashinani bir vaqtning o’zida qaytadan sozlash zarur bo’lib qolganda, bu ishlarni 
yana butun brigada kuchi bilan bajarsa bo’ladi. Ish ana shu tariqa tashkil etilsa, 
asosiy xodimlarning sozlovchilar ishiga qarab bekor turib qolish hollari kamayadi. 
Har holda mehnatning kasblar o’rindoshligi asosida tashkil etilishi puxta 
tayyorgarlik ishlarini olib borishni talab etadi. Tayyorgarlik esa quyidagilardan 
iborat bo’ladi: