Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

9-mavzu.  Globallashuv va  umumbashariy muammolarning
 
falsafiy jihatlari
«Globallashuv»  (lot.  globus — shar, Yer sayyorasi)  — XX asrning 
ikkinchi yarmi — XXI  asr boshida jahon taraqqiyotida shakllangan 
yangi umumsayyoraviy  hodisa bo‘lib,  hozirgi  davrdagi  xalqaro  tar- 
tibotlar,  davlatlar va kishilar  o'rtasida  o‘zaro  aloqalaming  kengayi- 
shi va murakkablashishi,  dunyo miqyosida axborot makoni,  kapital, 
tovar hamda ishchi kuchi bozoridagi integratsiyalashuv, atrof-muhit- 
ga texnogen  ta’sirning  kuchayishi,  ommaviy  madaniyat  namunala- 
rining  keng  tarqalishi,  axborot-mafkuraviy  va  diniy-ekstremistik 
xurujlar xavfining ortib borishini ifoda etuvchi tushunchadir.
«Globallashuv»  atamasi dastlab  amerikalik olim T.  Levittning 
1983-yili  «Garvard  biznes  revyu»  jurnalida  chop  etilgan  maqo- 
lasida tilga  olingan  edi  (u yirik transmilliy korporatsiyalar ishlab 
chiqaradigan turli-tuman  mahsulot  bozorlarining birlashuv jara- 
yonini globallashuv,  deb  atagan).  1985-yilda  esa taniqli amerika­
lik  olim  R.Robertson  «Globalization»  iborasini  ilmiy  muoma- 
laga  kiritib,  bu  tushunchani  «odamlar  ongida  sayyoramizning 
torayishi hamda dunyoning yaxlit tarzda anglanishi»ni aks ettirib, 
«dunyoning birlashuvi  va kishilar  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqalarning 
kuchayishini»  ifoda etadigan jarayon sifatida talqin etadi.
Mazkur atamaning mazmun-mohiyati xususida bahs-munozara 
hamon davom etayotgan hamda bu borada yagona umumiy qarash 
shakllanmagan, yaxlit konsepsiya yaratilmagan bo‘lsa-da, gumani- 
tar  ilmning  turli  sohalarida,  chunonchi,  ijtimoiy  fanlarda  ushbu 
jarayonning o‘ziga xos xususiyatlari,  namoyon bolish shakllari har 
tomonlama  o‘rganilmoqda.  Jumladan,  iqtisodiyot  fanida  diqqat- 
e’tibor asosan moliyaviy globallashuv, global transmilliy korporatsi- 
yalarning  (TMK)  shakllanishi,  iqtisodiyotning mintaqaviylashuvi, 
jahon  miqyosida  savdoning jadallashuvi  kabi  masalalarga  qaratil­
gan.  Tarixiy asarlarda esa globallashuv jarayoni insoniyatning ko‘p 
asrlik  taraqqiyot  bosqichlaridan  biri  sifatida  talqin  etiladi.  Siyo- 
satshunoslikda  transmilliylashuv  jarayonining  tezlashuvi,  dunyo 
mamlakatlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  bogliqlikning  kuchayishi,  BMT 
va  boshqa  xalqaro  tashkilotlar  ishtirokida  yangi  umumsayyoraviy
188

---

tartibning  shakllanishi  tadqiq  etilmoqda.  Sotsiologiya  sohasi  mu- 
taxassislari sivilizatsiya va madaniyatning universallashuvi ta’sirida 
turli mamlakat va mintaqa xalqlari turmush tarzining yaqinlashuvi 
hamda  bir xillashuvini  tasdiqlaydigan  dalillarni  izlamoqda.  Ba’zi 
faylasuflar XXI  asrda dunyoda yagona axloq, umumiy ma’naviyat, 
global madaniyat qaror topishini bashorat qilmoqdalar.  Boshqalari 
esa,  Kantning  yaxlit  abadiy  dunyo  hamda  umumdunyoviy  huku- 
mat haqidagi g‘oyasiga tayanib,  turli millat va xalqlar qadriyatlari- 
ning uyg‘unlashuvini asoslashga intilmoqda. Keyingi yillarda ilmiy 
adabiyotlarda turli  fan yutuqlarini uyg‘unlashtirish asosida hamda 
insoniyatning  birlashuvi,  ijtimoiy  voqelikning  universallashuvi  va 
kishilar  dunyoqarashining  kengayishi  tendensiyalariga  tayanib, 
globallashuv jarayonining  umumiy  nazariyasini  yaratish  borasida 
intilishlar ko‘zga tashlanmoqda.
Shu  bilan  birga,  globallashuv  jarayonining  turli  davlatlar 
va  xalqlarning  milliy  davlatchiligi  va  o‘ziga  xos  qadriyatlariga, 
ma’naviy taraqqiyotiga  salbiy ta’sirini ilmiy tadqiq etishga e’tibor 
kuchayib  bormoqda.  Bu  esa,  o‘z  navbatida,  globallashuv jarayo­
nining  ijobiy  jihatlarini  e’tiborga  olgan  holda,  uning  g'oyaviy- 
mafkuraviy ta’siridan  ogoh bolish,  aholi,  ayniqsa,  yoshlarimizni 
bunday xurujlardan asrab-avaylash muhim ahamiyat kasb etayot- 
ganini anglatadi.